آن گاه آيه‌(فَأَخَذَتْهُمُ الصَّيْحَةُ مُشْرِقِينَ)- تا آخر آيات- قرار گرفته باشد.

و حقيقت اين تقديم و تاخير اين است كه داستان لوط مشتمل بر چهار فصل است، كه در اين سوره فصل سوم بين فصل اول و دوم قرار گرفته، يعنى آيه‌(وَ جاءَ أَهْلُ الْمَدِينَةِ) مؤخر شده تا آخر آن، يعنى جمله‌(لَعَمْرُكَ إِنَّهُمْ لَفِي سَكْرَتِهِمْ يَعْمَهُونَ) متصل به اول فصل دوم كه فرموده:

(فَأَخَذَتْهُمُ الصَّيْحَةُ مُشْرِقِينَ) بشود، تا در نتيجه غرضى كه در استشهاد به داستان در ميان بوده مجسم گشته، به بهترين وجه روشن شود. و آن غرض عبارت بود از اينكه بفهماند عذاب الهى كه به اين قوم نازل شد بدون سابقه بود، وقتى فرا رسيد كه محكومين به آن عذاب سرگرم و سرمست زندگى و ايمن از خطر بودند، بطورى كه بخاطر احدى خطور نمى‌كرد كه چنين عذابى در پيش است، و اين براى آنست كه وحشت‌آورتر و حسرت‌آميزتر و دردناك‌تر باشد.

نظير اشاره به اين نكته در آخر داستان اصحاب حجر- كه بعدا مى‌آيد- بكار رفته كه آيه‌(وَ كانُوا يَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبالِ بُيُوتاً آمِنِينَ) متصل به آيه‌(فَأَخَذَتْهُمُ الصَّيْحَةُ مُصْبِحِينَ) شده تا اين نكته را افاده نمايد. و اشاره به اين نكته در آيات مورد بحث براى روشن شدن آيه‌(وَ أَنَّ عَذابِي هُوَ الْعَذابُ الْأَلِيمُ) است كه در اول آيات مذكور قرار دارد- دقت فرماييد.

(فَأَسْرِ بِأَهْلِكَ بِقِطْعٍ مِنَ اللَّيْلِ ...).

كلمه اسراء به معناى سير در شب است، و بنا بر اين، جمله در پاره‌اى از شب تاكيد اسراء خواهد بود. و خود جمله‌(بِقِطْعٍ مِنَ اللَّيْلِ) به معناى قسمتى است كه از شب بريده شده باشد. و مراد از اينكه فرمود:(وَ اتَّبِعْ أَدْبارَهُمْ) اين است دنبال اهل خود راه بيفتد و نگذارد كسى جا بماند، و وادارشان كند كه به سرعت پيش بروند، و همانطور كه فرمود:

(وَ لا يَلْتَفِتْ مِنْكُمْ أَحَدٌ) به پشت سر خود نگاه نكنند (و نايستند ببينند چه مى‌شود).

و معناى آيه اين است: حال كه ما با عذابى غير مردود آمده‌ايم بر تو واجب است شبانه اهل و عيالت را برداشته حركت كنى، آنان را جلو انداخته خودت دنبال سرشان بروى، تا كسى از آنان جا نماند و در حركت سهل‌انگارى نكنند، و مواظب باش كسى دنبال سر خود نگاه نكند، و مستقيم به آن سو كه مامور مى‌شويد برويد، از اين جمله آخرى چنين بدست مى‌آيد كه يك راهنماى خدايى ايشان را هدايت مى‌كرد و قائدى آنان را به پيش مى‌راند.

(وَ قَضَيْنا إِلَيْهِ ذلِكَ الْأَمْرَ أَنَّ دابِرَ هؤُلاءِ مَقْطُوعٌ مُصْبِحِينَ).

كلمه قضاء در اين آيه- آن طور كه گفته‌اند-[1] معناى وحى را متضمن است، و به‌

[1] مجمع البيان، ج 6، ص 342.