عذاب‌ها بود- مطلب را تاييد فرمود.

و سپس با اشاره‌اى اجمالى به داستان اصحاب ايكه كه قوم شعيب (ع) بودند و اصحاب حجر كه مردم و قوم صالح (ع) بودند تاييد ديگرى كرد.

(نَبِّئْ عِبادِي أَنِّي أَنَا الْغَفُورُ الرَّحِيمُ وَ أَنَّ عَذابِي هُوَ الْعَذابُ الْأَلِيمُ).

مقصود از كلمه عبادى بطورى كه از سياق آيات استفاده مى‌شود مطلق بندگان است، و سخن آن كس‌[1] كه گفته مراد از آن همان متقين و يا مخلصين است كه قبلا گفتگويش بود سخنى است غير قابل اعتناء.

و اگر هر دو جمله را اسميه آورد و بر سرشان ان در آورد- كه دلالت بر تاكيد دارد- و نيز ضمير فصل آورد، يعنى در اول فرمود:(أَنَا الْغَفُورُ ...) و در دومى فرمود:

(هُوَ الْعَذابُ)، و اگر بر سر خبر الغفور و العذاب الف و لام آورد، همه براى اين است كه صفات مذكور در آيه را تاكيد كند و بفهماند مغفرت و رحمت، و اليم بودن عذاب، به آخرين درجه و نهايت حد خود رسيده‌اند، بطورى كه ديگر نمى‌توان با هيچ مقياسى آنها را اندازه‌گيرى نمود، و چيزى را با آنها قياس كرد.

آرى، هيچ مغفرت و رحمتى نيست مگر اينكه ممكن است فرض شود كه مانعى نگذارد آن مغفرت و رحمت به ما برسد، و يا اندازه‌گيرى بتواند آن را اندازه بگيرد، و يا حدى برايش معين نمايد. ولى خداى تعالى چنين نيست كه كسى بتواند جلو مغفرت او را بگيرد (لا معقب لحكمه) و يا بدون مشيت او، امرى آن را تحديد نمايد.

[سبب اينكه نبايد از غفران و رحمت الهى مايوس و از عذاب و مكر او دل آسوده بود اين است كه هيچ مانعى جلوگيرى و محدود كننده اراده و مشيت خدا نيست‌]

پس با اينحال ديگر جائز نيست كسى از مغفرت او مايوس و از روح و رحمتش نااميد گردد، زيرا نمى‌توان اين ياس و نوميدى را به مانعى كه جلو مغفرت خدا را بگيرد توجيه نمود، تنها چيزى كه مايه وحشت است و بايد هم باشد ترس از خود خداى تعالى است. هم چنان كه بعد از آيه مربوط به مغفرت و رحمت كه دارد:(لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ)[2] دنبالش فرموده‌(وَ أَنِيبُوا إِلى‌ رَبِّكُمْ)[3].

[1] روح المعانى، ج 14، ص 59 و تفسير ابى السعود، ج 5، ص 80.

[2] البته خدا همه گناهان را مى‌آمرزد. كه همانا او بسيار آمرزنده و مهربان است. سوره زمر، آيه 53.

[3] انابه كنيد به سوى پروردگارتان. سوره زمر آيه 54.