(وَ بَدَأَ خَلْقَ الْإِنْسانِ مِنْ طِينٍ ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ ماءٍ مَهِينٍ)[1] بنا بر اين، آيه شريفه خلقت نوع انسان را بيان مى‌كند، زيرا خلق كردن اولين موجودى كه بقيه افرادش از آن منشعب مى‌شوند در حقيقت خلق كردن همه آنها است.

در مجمع البيان مى‌گويد: اصل آدم از خاك بوده، چون قرآن مى‌فرمايد: (خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ‌)- آدم را از خاك خلق كرد چيزى كه هست خاك مذكور را گل كرد، هم چنان كه فرموده: (وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ‌)- تو آدم را از گل آفريدى ، آن گاه آن گل را گذاشت تا متعفن شد، هم چنان كه فرموده: (مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ‌)- آدمى را از گل گنديده خلق كردم آن گاه آن گل را گذاشت تا خشك شد: من صلصال- از گل خشكيده بنا بر اين تناقضى در اين تعبيرهاى مختلف قرآن نيست، زيرا حالات مختلف مبدأ خلقت آدمى را بيان مى‌كند[2].

[توضيحاتى در باره معناى لغوى جن ، مراد از جن- در مقابل انس- جن و جان ]

(وَ الْجَانَّ خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نارِ السَّمُومِ).

راغب در باره كلمه سموم گفته: باد داغى است كه اثر سمى دارد. و اصل كلمه جن به معناى پوشاندن است، و همين معنا در همه مشتقات كلمه جريان دارد[3] نظير جن، چون از نظر پوشيده است، و مجنة و جنة (سپر) چون آدمى را از شمشير دشمن مى‌پوشاند، و جنين، و جنان- به فتح جيم- (قلب)، چون از نظرها پنهان است و همچنين در اين جمله قرآن:(جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ)[4] و مشتقات ديگر آن، اين معنا جريان دارد.

جن طايفه‌اى از موجوداتند كه بالطبع از حواس ما پنهانند، و مانند خود ما شعور و اراده دارند، و در قرآن كريم بسيار اسمشان برده شده، و كارهاى عجيب و غريب و حركات سريع از قبيل كارهايى كه در داستانهاى سليمان انجام دادند به ايشان نسبت داده شده، و نيز مانند ما مكلف به تكاليفند، و چون ما زندگى و مرگ و حشر دارند و همه اينها از بسيارى از آيات متفرق قرآنى استفاده مى‌شود.

و اما جان و اينكه آيا جان هم همان جن است و يا به گفته ابن عباس‌[5] پدر

[1] و آغاز كرد خلقت انسان را از گل آن گاه نسل او را در خلاصه‌اى از آبى پشيز قرار داد.

سوره الم سجده، آيه 7 و 8.

[2] مجمع البيان، ج 6، ص 335.

[3] مفردات راغب ماده سمم .

[4] شب پرده بر او پوشانيد. سوره انعام، آيه 76.

[5] تفسير ابن عباس، ص 217 و مجمع البيان، ج 6، ص 334.