وقتى حق است كه به نظر آلى و مقدمى لحاظ شود، و منظور از آن كسب رزق آخرت و وسيله زندگى آن سراى بوده باشد. اما اگر بر عكس، منظور از آن خود باشد، و به نظر استقلالى لحاظ شود، خود يكى از مصاديق باطل خواهد بود، كه چون كف سيل پس از خشكيدن از بين مى‌رود و مورد انتفاع قرار نمى‌گيرد، هم چنان كه در آيه‌اى ديگر فرموده:(وَ ما هذِهِ الْحَياةُ الدُّنْيا إِلَّا لَهْوٌ وَ لَعِبٌ وَ إِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوانُ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ)[1].

بحث روايتى‌

در احتجاج از امير المؤمنين (ع) در ضمن حديثى كه در پيرامون احوال كفار بحث مى‌كند نقل كرده كه در ذيل آيه‌(فَأَمَّا الزَّبَدُ فَيَذْهَبُ جُفاءً وَ أَمَّا ما يَنْفَعُ النَّاسَ فَيَمْكُثُ فِي الْأَرْضِ) فرموده: زبد در اين جا عبارت از گفتارى است كه ملحدين در باره قرآن گفته بودند، و گفتاريست كه در موقع تجزيه و تحليل، باطل و مضمحل مى‌گردد. و اما آن كلامى كه مردم از آن منتفع مى‌گردند همان تنزيل است، كه نه در هنگام نزول و نه در آينده باطلى بدان رخنه نمى‌كند، و دلهاى بشر آن را مى‌پذيرد. و مقصود از كلمه ارض در اينجا همان دلها است، كه قرارگاه علم و حكمت است‌[2].

مؤلف: مقصود از تنزيل منظور حقيقى از كلام خداست. و مقصود از گفتار ملحدين در باره قرآن، آن تفسيرهايى است كه ايشان به رأى خود مى‌كنند، و آنچه امام (ع) فرموده برخى از مصاديق باطل است، و آيه شريفه عام است، و همانطور كه در گذشته گفتيم شامل همه باطلها مى‌شود.

و در الدر المنثور است كه ابن جرير و ابن ابى حاتم و ابو الشيخ از قتاده روايت كرده‌اند كه در تفسير(الَّذِينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ لا يَنْقُضُونَ الْمِيثاقَ) گفته: بر شما باد وفاى به عهد و اينكه ميثاق را نشكنيد، زيرا خداوند از آن نهى كرده، و در باره آن به شديدترين وجه اعلام خطر كرده و آن را در حدود بيست و چند جاى قرآن به عنوان خيرخواهى شما آورده، و حجت بر شما قرار داده، و اهل فهم و عقلا و دانشمندان مى‌دانند كه عظمت هر چيزى به مقدارى است كه خدا عظمتش داده باشد، و از رسول خدا 6 براى ما نقل كرده‌اند كه در خطبه خود فرموده: ايمان ندارد كسى كه امانت‌دار نيست و دين ندارد آن كس كه به عهد خود پاى‌بند نيست [3].

[1] زندگى دنيا جز لهو و بازيچه چيز ديگرى نيست زندگى همانا خانه آخرت است اگر بفهمند. سوره عنكبوت، آيه 64.

[2] احتجاج.

[3] الدر المنثور، ج 4، ص 56.