قراين صدق در آن هست تكذيب نمايد، با اينكه مى‌تواند با آن شواهد، صدق و كذب آن را تحقيق كند.

و نيز منظورش اين نبوده كه به صرف سوء ظن، تهمتى به ايشان زده باشد، بلكه جز اين نبوده كه با فراستى الهى و خدادادى پيش بينى كرده كه اجمالا اين جريان ناشى از تسويلات و اغوائات نفسانى ايشان بوده، واقعا هم همين طور بود، زيرا جريان دستگير شدن برادر يوسف از جريان خود يوسف ناشى شد، كه آنهم از تسويل و اغواى نفسانى برادران به وقوع پيوست.

از اينجا معلوم مى‌شود كه چرا يعقوب خصوص برنگشتن بنيامين را مستند به تسويلات نفسانى نكرد بلكه برنگشتن او و برادر بزرگتر را مستند به آن كرد و به طور كلى فرمود: اميد است خداوند همه ايشان را به من برگرداند و با اين جمله اظهار اميدوارى كرد به اينكه هم يوسف برگردد و هم برادر مادريش و هم برادر بزرگش، و از سياق برمى‌آيد كه اين اظهار اميدواريش مبنى بر آن صبر جميلى است كه او در برابر تسويلات نفسانى فرزندان از خود نشان داد.

بنا بر اين، معناى آيه- و خدا داناتر است- اين مى‌شود كه اين واقعه، هم چنان كه در واقعه يوسف هم گفتم از خدعه‌هايى است كه نفس شما با شما كرده، ناگزير در قبال تسويل نفسهاى شما صبر جميل مى‌كنم تا شايد خداوند همه فرزندانم را به من برگرداند.

از اينجا روشن مى‌شود اينكه بعضى‌[1] از مفسرين گفته‌اند: معناى آيه اين است كه من اعتقاد ندارم مطلب آن طور باشد كه شما مى‌گوييد و خيال مى‌كنم اين نيز از تسويلات نفسانى شما است، و خلاصه به گفته اين مفسر خواسته است تهمت بزند، معناى صحيحى نيست.

و اينكه فرموده‌(عَسَى اللَّهُ أَنْ يَأْتِيَنِي بِهِمْ جَمِيعاً إِنَّهُ هُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ) صرف اظهار اميد است نسبت به بازگشت فرزندان، به اضافه اشاره به اينكه به نظر او يوسف هنوز زنده است، و بهيچ وجه معناى دعا از آن استفاده نمى‌شود، زيرا اگر اين جمله دعا بود مناسب نبود در خاتمه‌اش بگويد:(إِنَّهُ هُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ) بلكه مناسب اين بود كه بگويد: انه هو السميع العليم و يا بگويد انه هو الرؤف الرحيم و يا امثال اينها از عباراتى كه در دعاهاى منقول در قرآن كريم معهود است.

آرى تنها اظهار اميدوارى است نسبت به ثمره صبر، در حقيقت خواسته است، بگويد:

واقعه يوسف كه سابقا اتفاق افتاد، و اين واقعه كه دو تا از فرزندان مرا از من گرفت، بخاطر تسويلات نفس شما بود، ناگزير من صبر مى‌كنم و اميدوارم خداوند همه فرزندانم را برايم بياورد، و نعمت خود را هم چنان كه وعده داده بر آل يعقوب تمام كند، آرى او مى‌داند چه كسى‌

[1] مجمع البيان، ج 5، ص 257، ط تهران.