و جمله:(أَنْتُمْ بَرِيئُونَ مِمَّا أَعْمَلُ وَ أَنَا بَرِي‌ءٌ مِمَّا تَعْمَلُونَ) تفسير جمله‌(لِي عَمَلِي وَ لَكُمْ عَمَلُكُمْ) است.

(وَ مِنْهُمْ مَنْ يَسْتَمِعُونَ إِلَيْكَ أَ فَأَنْتَ تُسْمِعُ الصُّمَّ وَ لَوْ كانُوا لا يَعْقِلُونَ) استفهام در اين آيه استفهام انكارى است، يعنى آيا تو اى پيامبر مى‌توانى سخن حق را به كسى كه كر است بشنوانى؟ و جمله‌(وَ لَوْ كانُوا لا يَعْقِلُونَ) قرينه است بر اينكه منظور از كرى حالتى در مقابل تعقل آن معنايى است كه كلام بر آن دلالت دارد، و چون تعقل را شنوايى قلب مى‌نامند بنا بر اين كسى كه اين تعقل را ندارد كر مى‌گويند.

و معناى آيه اين است: بعضى از اين مردم سخن تو را گوش مى‌دهند و مى‌شنوند در حالى كه كرند، يعنى گوش دلهايشان نمى‌شنود، و تو قادر نيستى سخنت را به مردمى كه گوش دل ندارند بشنوانى.

(وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْظُرُ إِلَيْكَ أَ فَأَنْتَ تَهْدِي الْعُمْيَ وَ لَوْ كانُوا لا يُبْصِرُونَ) سخن در اين آيه نظير آيه قبل است، مى‌فرمايد: و بعضى از آنان به تو نگاه مى‌كنند ولى تو را بدانگونه كه فرستاده‌اى از ناحيه خداى تعالى هستى نمى‌بينند، و آيا تو مى‌توانى كور را هدايت كنى؟ هر چند كه چشم دلشان از ديدن حقايق كور باشد؟

(إِنَّ اللَّهَ لا يَظْلِمُ النَّاسَ شَيْئاً وَ لكِنَّ النَّاسَ أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ) اين آيه اشاره دارد به اينكه اين طائفه كه از شنيدن و ديدن محرومند به خاطر اين است كه دچار كرى و كورى دلند و اين كرى و كوريشان مستند به خودشان است، چون از آثار ظلمى است كه خودشان به خود كردند و خداى تعالى با سلب گوش و چشم از آنان ظلمى به آنان نكرده، چون هر وضعى كه به خود گرفتند از ناحيه خودشان بوده.

[مراد از اينكه در روز حشر، بر انگيخته شدگان مى‌پندارند جز يك ساعت درنگ نكرده‌اند]

(وَ يَوْمَ يَحْشُرُهُمْ كَأَنْ لَمْ يَلْبَثُوا إِلَّا ساعَةً مِنَ النَّهارِ يَتَعارَفُونَ بَيْنَهُمْ ...) از ظاهر آيه بر مى‌آيد كه كلمه يوم ظرف باشد براى جمله‌(قَدْ خَسِرَ ...) و جمله‌(كَأَنْ لَمْ يَلْبَثُوا إِلَّا ساعَةً ...) حال باشد از ضمير جمع در جمله يحشرهم و جمله‌(يَتَعارَفُونَ بَيْنَهُمْ) حال دومى است كه بيانگر حال اول است.

و معناى آيه اين است: آنها كه لقاء اللَّه در روز قيامت را تكذيب كردند، روزى كه در آن روز زندگى دنيا در نظرشان اندك و ناچيز مى‌نمايد همه زندگى دنيا را يك ساعت از يك روز مى‌شمارند، و در عين حال يكديگر را مى‌شناسند بدون اينكه فراموش كرده باشند.

بعضى از مفسرين گفته‌اند: جمله‌(كَأَنْ لَمْ يَلْبَثُوا) صفت است براى كلمه يوم و معناى آيه اين است: روزى كه به نظرشان مى‌رسد فاصله بين دنيا و آخرت بيش از ساعتى‌