اين قوم صبح همين شب است، و اين تعليل همانطور كه گفتيم نوعى استعجال و طرف را به عجله واداشتن است و جمله دوم كه مى‌فرمايد:(أَ لَيْسَ الصُّبْحُ بِقَرِيبٍ) همان شتابزدگى را تاكيد مى‌كند، البته احتمال هم دارد كه لوط (ع) قبلا استعجال كرده و از ملائكه خواسته باشد كه همين الان عذاب را نازل كنيد و ملائكه در پاسخش گفته باشند موعد عذاب آنان صبح است (يعنى چرا اينقدر عجله مى‌كنى مگر صبح نزديك نيست؟) ممكن هم هست جمله اولى استعجال ملائكه باشد و جمله دوم كلام آنان براى تسليت لوط در استعجالش، (به اين معنا كه ملائكه نخست از لوط خواسته باشند عجله كند و گفته باشند موعد اين قوم صبح است زود باش حركت كن و سپس لوط از آنان خواسته باشد هر چه زودتر عذاب را بياورند و آنها دلداريش داده باشند كه مگر صبح نزديك نيست؟).

در اين آيات بيان نشده كه منتهاى سير شبانه لوط و اهلش كجا است و بايد متوجه چه نقطه‌اى بشوند در حالى كه در جايى ديگر از كلام خداى تعالى آمده:(فَأَسْرِ بِأَهْلِكَ بِقِطْعٍ مِنَ اللَّيْلِ وَ اتَّبِعْ أَدْبارَهُمْ وَ لا يَلْتَفِتْ مِنْكُمْ أَحَدٌ وَ امْضُوا حَيْثُ تُؤْمَرُونَ)[1] كه از ظاهر آن بر مى‌آيد ملائكه نقطه نهايى سفر را معين نكرده بودند و مساله را محول كرده بودند به وحيى كه بعدا از ناحيه خداى تعالى به لوط مى‌شود.

(فَلَمَّا جاءَ أَمْرُنا جَعَلْنا عالِيَها سافِلَها وَ أَمْطَرْنا عَلَيْها حِجارَةً مِنْ سِجِّيلٍ مَنْضُودٍ مُسَوَّمَةً عِنْدَ رَبِّكَ) هر چه ضمير مؤنث در اين آيه است يعنى ضماير سه‌گانه در عاليها ، سافلها و عليها همه به زمين و يا قريه و يا بلاد آن قوم برمى‌گردد و اگر اين كلمات قبلا ذكر نشده تا ضمير به آن برگردد عيب ندارد زيرا معلوم بوده كه مرجع ضميرها چيست، و كلمه سجيل بطورى كه در مجمع البيان آمده به معناى سجين يعنى آتش است‌[2]، راغب مى‌گويد: سجين به معناى سنگ و گل به هم آميخته است و اصل آن بطورى كه گفته‌اند فارسى بوده بعدها عربى شده است.[3] و منظورش اشاره به قولى است كه گفته اصل اين كلمه سنگ گل بوده است.

بعضى‌[4] ديگر گفته‌اند: اين كلمه از سجل گرفته شده كه به معناى كتاب است، گويا كه در آن‌

[1] پس اهل خود را شبانه و در قطعه‌اى از شب به راه بينداز و از پشت سر قوم برو و احدى از شما به پشت سر خود نگاه نكند و برويد به آنجا كه مامور شده‌ايد. سوره حجر، آيه 65

[2] مجمع البيان، ج 5، ص 183، چاپ ايران.

[3] مفردات راغب، ماده سجل.

[4] مجمع البيان، ج 5، ص 183، چاپ ايران.