منافات ندارد، براى اينكه قرآنى كه در دست ما است و به صورت كتابى خواندنى است با آنچه كه در لوح محفوظ است منافات ندارد، زيرا با آن متحد است، اتحاد تنزيل با تاويل. دوم اينكه: لفظ ثم در جمله‌(ثُمَّ فُصِّلَتْ) براى اين آمده كه بعديت به حسب ترتيب را برساند نه بعديت زمانى را، چون تقدم و تاخر زمانى بين معانى مختلف به حسب اصليت و فرعيت يا اجمال و تفصيل معنا ندارد، (و نمى‌شود گفت: معانى قرآن اول اصلى و يا اجمالى بوده بعد از مدتى فرعى و يا تفصيلى شده، لا جرم كلمه ثم تنها در اين صدد است كه همان نكته‌اى را كه مشروحا گذشت افاده نموده بفهماند فروع و تفاصيل قرآن از اصولى و آن اصول از اصل واحدى منشا گرفته است).

[اقوال مختلف مفسرين در باره مراد از احكام و تفصيل آيات، و بيان نادرستى آن اقوال‌]

با اين بيان نكته‌اى ديگر نيز روشن مى‌شود، و آن نادرستى معنايى است كه بعضى‌[1] از مفسرين براى آيه كرده و گفته‌اند: معنايش اين است كه آيات قرآنى، محكم و غير قابل نسخ هستند و مانند ساير كتب آسمانى و شرايع ديگر انبياء نيست كه هر يك بعد از مدتى نسخ شدند. و در معناى جمله‌(ثُمَّ فُصِّلَتْ) گفته‌اند: يعنى با بيان حلال و حرام و ساير احكام تفصيل داده شده است.

دليل نادرستى اين معنا اينست كه اگر اين معنا منظور بود لازم بود نسخ نشدن را مقيد كند به نسخ نشدن به وسيله كتابى ديگر و بفرمايد: اين كتاب آسمانى با هيچ كتاب آسمانى ديگر نسخ نمى‌شود و ديگر هيچ كتابى نازل نمى‌شود تا قرآن را نسخ كند، و آوردن قيد لازم بود، براى اينكه جاى شك نيست كه بعضى از آيات قرآن به وسيله خود قرآن نسخ شده است، و بطورى كه ملاحظه مى‌كنيد در الفاظ اين آيه چنين قيدى نيامده.

و نيز وجه نادرستى گفتار بعضى‌[2] ديگر كه گفته‌اند: منظور از جمله‌(أُحْكِمَتْ آياتُهُ) اينست كه آيات آن با امر و نهى محكم شده و سپس با وعده و وعيد و ثواب و عقاب مفصل شده است. وجه نادرستى اين قول اينست كه بيهوده و بدون دليل سخن گفتن است.

مثل گفتار بعضى‌[3] ديگر كه گفته‌اند: منظور از جمله‌(أُحْكِمَتْ آياتُهُ) اينست كه لفظ قرآن فصيح‌ترين و بليغ‌ترين لفظ است، به حدى كه فصاحت و بلاغت آن يكى از معجزات شمرده شده، و منظور از جمله‌(ثُمَّ فُصِّلَتْ) اينست كه اين آيات با شرح و بيان تفصيل داده‌

[1] مجمع البيان، ج 3، جزء 11، ص 112، به نقل از ابن عباس.

[2] مجمع البيان، ج 3، جزء 11، ص 112 به نقل از حسن ابى العاليه

[3] مجمع البيان، ج 3، جزء 11، ص 112 به نقل از ابو مسلم.