كه ان شاء اللَّه بزودى از نظر خواننده مى‌گذرد- آمده كه منظور از فضل خداى تعالى در آيه مورد بحث رسول خدا 6 و منظور از رحمت او على (ع) و يا منظور خصوص قرآن است.

(فَبِذلِكَ فَلْيَفْرَحُوا)- مفسرين گفته‌اند: حرف فاء در كلمه فليفرحوا زيادى است، هم چنان كه در گفته شاعر آنجا كه گفته: فاذا قتلت فعند ذلك فاجزعى- زمانى كه كشته شدم در آن هنگام جزع كن زيادى آمده و ظرف فبذلك بدل است از جمله‌(بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ) و متعلق است به جمله فليفرحوا ، كه به منظور افاده حصر مقدم بر مظروفش آمده،[1] و جمله‌(هُوَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ) بيان ديگرى است براى معناى حصر.

پس با همه اين نكاتى كه آورديم روشن شد كه آيه شريفه نتيجه گيرى از مضمون آيه سابق است.

چون خداى تعالى بعد از آنكه مردم را مخاطب قرار داد و از در منت‌گذارى فرمود كه: اين قرآن براى آنان موعظه و براى بيماريهاى درون سينه آنان شفاء و نيز براى آنان هدايت و براى خصوص مؤمنين ايشان رحمت است، از باب نتيجه‌گيرى فرمود: حال كه چنين است ديگر جا ندارد كسى به اموالى كه جمع كرده خوشحالى كند بلكه سزاوار اين است كه مردم تنها به اين نعمت‌ها خوشحالى كنند، نعمت‌هايى كه خدا بر آنان منت نهاد و از باب فضل و رحمتش، آنها را در اختيارشان قرار داد. آرى اين نعمتها كه مايه سعادت آنان است، و بدون آنها سعادت عايدشان نمى‌شود بهتر است از مالى كه نه تنها خيرى در آن نيست، بلكه مايه فتنه آنان، و چه بسا مايه هلاكت و شقاوتشان است.

[وجه اينكه از دادن روزى به انزال روزى تعبير شده، با اينكه رزق آدميان در زمين است‌]

(قُلْ أَ رَأَيْتُمْ ما أَنْزَلَ اللَّهُ لَكُمْ مِنْ رِزْقٍ فَجَعَلْتُمْ مِنْهُ حَراماً وَ حَلالًا ...) اگر در اين آيه شريفه رزق يعنى آنچه مايه امداد انسان در بقايش مى‌باشد را به انزال منسوب كرده با اينكه رزق آدمى از زمين پديد مى‌آيد و از آسمان نازل نمى‌شود، بر اساس حقيقتى است كه قرآن كريم مبتكر آن است و آن اين است كه تمامى اشياى محدود كه در اختيار بشر قرار گرفته نامحدودى دارد كه در خزينه الهى و نزد خداى تعالى است، و از آن خزينه آن مقدارى بر زمين و اين عالم طبيعت نازل مى‌شود كه خداى تعالى مقدر كرده باشد-

[1] اگر مى‌فرمود: فليفرحوا بذلك معنايش اين مى‌شد كه بايد به اين فضل و رحمت خوشحالى كنند، ولى مقدم آوردن كلمه بذلك مى‌فهماند تنها و تنها بايد به اين فضل و رحمت خوشحالى كنند، يعنى غير اين فضل و رحمت هيچ چيزى مايه خوشحالى نيست. مترجم