اول اينكه
حكم مىكند به حليت عموم تصرفات، مگر هر تصرفى كه در كلامى ديگر از آن نهى شده
باشد، چون خداى سبحان اين حق را دارد كه از ميان چيزهايى كه اجازه تصرف داده، يكى
يا چند چيز را ممنوع اعلام بدارد (پس آيه شريفه يك قاعده كلى دست داد و آن اين بود
كه هر جا شك كرديم آيا خوردن فلان چيز و يا تصرف در فلان چيز جائز است يا نه به
اين آيه تمسك جوييم و بگوئيم غير از چند چيزى كه در دليل جداگانه حرام شده، همه
چيز حلال و طيب است) (مترجم).
دوم اينكه
خوددارى و امتناع از خوردن و يا تصرف كردن در چيزى كه دليلى علمى بر منع از آن
نرسيده، خود تشريع و حرام است.
سوم اينكه
مراد از پيروى خطوات شيطان اين است كه بنده خدا بچيزى تعبد كند و آن را عبادت و
اطاعت خدا قرار دهد كه خداى تعالى هيچ اجازهاى در خصوص آن نداده باشد، چون خداى
تعالى هيچ مشى و روشى را منع نكرده، مگر آن روشى را كه آدمى در رفتن بر طبق آن پاى
خود بجاى پاى شيطان بگذارد و راه رفتن خود را مطابق راه رفتن شيطان كند، در
اينصورت است كه روش او پيروى گامهاى شيطان ميشود.
از اينجا اين
نكته بدست مىآيد: كه عموم تعليل يعنى جمله (بخاطر اينكه او تنها شما را به سوء و
فحشاء و سخن بدون علم امر مىكند)، هر چند كه عمل به غير علم را مانند ترك و
امتناع بدون علم شامل ميشود و ليكن در خطاب آيه مورد نظر نيست، چون پيروى گامهاى
شيطان نيست، هر چند كه پيروى شيطان هست.
(إِنَّما
يَأْمُرُكُمْ بِالسُّوءِ وَ الْفَحْشاءِ وَ أَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ ما لا
تَعْلَمُونَ)، سوء و فحشاء در انجام عمل مصداق پيدا مىكند، در مقابل آن دو، قول
بدون علم است كه مربوط به زبان است و از اين مىفهميم كه دعوت شيطان منحصر است در
دعوت به عملى كه يا سوء است و يا فحشاء و در دعوت بگفتن سخن بدون علم و دليل.
(وَ إِذا
قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ قالُوا بَلْ نَتَّبِعُ ما
أَلْفَيْنا) الخ، كلمه (الفينا) از مصدر الفاء است، كه به معنى يافتن است يعنى
ما پيروى نمىكنيم، مگر آنچه را كه پدران خود بر آن يافتيم، و اين آيه به صحت آنچه
كه ما از آيه سابق از معناى خطوات شيطان استفاده كرديم، شهادت ميدهد.
[رد بر
كسانى كه از پدران خود تقليد مىكردند]
(أَ وَ
لَوْ كانَ آباؤُهُمْ لا يَعْقِلُونَ شَيْئاً وَ لا يَهْتَدُونَ؟) اين پاسخ به
سخن كفار است و بيان مىكند كه اين سخن شما، همان قول بدون علم و بدون تبين است،
كه صريح عقل با آن مخالف است، چون اينكه گفتند (ما تنها آنچه را كه پدران خود را
بر آن يافتيم، پيروى مىكنيم)، سخنى است مطلق و
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 1 صفحه : 634