به همه ابعادش یعنى معارضش را روحانى حفظ کرده است، فلسفه را روحانى حفظ کرده است، اخلاقش را روحانى حفظ کرده است، فقه‌اش را روحانى حفظ کرده است، احکام سیاسیش را روحانى حفظ کرده است، همه اینها با زحمت‌هاى طاقت‌فرساى روحانیین محفوظ شده. الان که شما یک همچو فقه غنى‌اى مى‌بینید که فقه شیعه غنى‌ترین فقهى است که در دنیا هست، این قانونى است که با زحمت‌هاى علماى شیعه توضیح و تصریح شده است، غنى‌ترین فقه است. غنى‌ترین قوانین است در دنیا، قوانینى در دنیا به این غنا نیست، قوانین دیگر، آنهایى که آسمانى است البته غنى بوده اما دیگر به ما نرسیده، آنهایى که زمینى است و اهل زمین درست کرده‌اند اینها به اندازه همان ادرارکات ضعیفى که اگر چنانچه مغز انسان (روایت است) یک گنجشک بخورد سیر نمى شود با این مغزها درست شده است، آنهایى که مغزهایشان درست کار مى‌کند (آنهایى که درست کار نمى‌کند که اطلاع ندارند) همه اینهایى که اینها درست کرده‌اند ناقص است، در هر جایى که این قوانین درست شده است یک قوانین ناقصى است، آن هم براى یک محیط خاصى، آن هم براى یک وضع خاصى، براى مثلاً تمشیت امور یک مملکتى، براى سیاست بین مملکت و مملکت دیگر، اما دیگر، قوانین دیگرى ندارد، آنى که دارد اسلام است و در اسلام آن فقهى که غنى‌ترین فقه‌هاست، فقه شیعه است، همچو فقهى در دنیا نیست، نه در بین مسلمین هست الى کثرتهم و نه بین غیر مسلمین و این با زحمات طاقت‌فرسا از علماى شیعه درست شده است، از اول که زمان پیغمبر بوده است و دنبالش زمان ائمه، این علماى شیعه بودند که جمع مى‌شدند دور ائمه (ع) و احکام را از آنها اخذ مى‌کردند و در اصولى که چهار صد تا کتاب بوده است، نوشته‌اند و آن اصول بعد در اصول دیگرى که این کتب اربعه ما و سایر کتب است، تدوین شده است و اینها همه با زحمت علماى شیعه و فقهاى شیعه درست شده است. تمام ابعادى که اسلام دارد و قرآن دارد، آن مقدارى که در خور فهم بشر است، تمام اینها را این جماعت عمامه به سر به قول این آقایان، عمامه به سر و ریش دار، اینها درست کرده‌اند، تا اینجا اسلام را اینها رسانده‌اند و کتابهایى که اینها نوشته‌اند، در هر رشته‌اى از رشته‌ها که شما ملاحظه کنید، کتابها نوشته شده است، زحمت‌ها کشیده شده است، تا حالا رسیده است به این طبقه. این در رشته علم، علم اسلام. در رشته علوم اسلامى است.

هدف علما از نزدیک شدن به سلاطین، ترویج مذهب تشیع بوده است.

در باب امور سیاسى، آن مقدارى که من، عرض کردم که تاریخ نمى‌دانم و اگر دیده باشم یادم نمانده است دیگر حالا، اما خوب این تاریخ صد ساله، صد و چند ساله اخیر در دست است، ما یک خرده جلوترش مى‌رویم مى‌بینیم که یک طایفه از علما، اینها گذشت کرده‌اند از یک مقاماتى و متصل شده‌اند به یک سلاطین، با اینکه مى‌دیدند که مردم مخالفند لکن براى ترویج دیانت و ترویج تشیع اسلامى و ترویج مذهب حق، اینها متصل شده‌اند به یک سلاطینى و این سلاطین را وادار کرده‌اند خواهى نخواهى براى ترویج مذهب، مذهب تشیع. اینها آخوند دربارى نبودند، این اشتباهى است که بعضى نویسندگان ما مى‌کنند، اطرافیان سلاطین این آقایان بودند، اینها اغراض سیاسى داشتند، اغراض دینى داشتند.