بدون این راه نمى‌شود به آن درجات رسید و چه تکالیف اجتماعى که ما مکلف هستیم، در اجتماع تکالیفى داریم و باید به آن تکالیف عمل کنیم براى تنظیم این اجتماع. انبیا هم، همه چیزهایى که مربوط به روح و مربوط به مقامات عقلیه و مربوط به مراکز فیضیه است براى ما بیان کرده‌اند و قرآن هم بیان کرده است و اهلش مى‌دانند و هم آن چیزهایى که وظایف شخصیه است و دخیل در ترقیات انسان و تکامل انسان است در سنت و در کتاب بیان شده است و هم آن چیزهایى که مربوط به اجتماع است و امور سیاسى است و امور اجتماعى است و راجع به تنظیم وتربیت اجتماع است، بیان فرموده است و ما همه و همه بشر مکلفند بر اینکه همه این مراتب را، همه این مقامات را مواظبت کنند و منحصر به یک طرف نکنند.

به همه جناح‌هاى خادم اسلام علاقه دارم.

من با تمام این جناح هایى که هستند و براى اسلام خدمت مى‌کنند، چه جناح‌هاى روحانى که از اول تا حالا خدمت کرده‌اند و چه جناح دیگر از سیاسیون، از روشنفکران که براى اسلام خدمت مى‌کنند، من به همه اینها علاقه دارم و از همه اینها هم گلایه دارم اما علاقه، باید هر مسلمى، اشخاصى که گروه‌هایى که براى اسلام خدمت مى‌کنند، قلما، قدما، براى اسلام خدمت مى‌کنند، باید هر مسلمى، باید هر انسانى که ببیند اینها براى انسانیت، براى اسلام یعنى براى انسانیت - اسلام مکتب انسان‌سازى است - وقتى که انسان ببیند که گروه‌هایى در خدمت انسان هستند، در خدمت انسانیت هستند، در خدمت اسلام که انسان‌ساز است هستند، چاره ندارد الا اینکه علاقه داشته باشد به آن، این اشکال نیست که علاقه‌مند است.

علما حافظ اسلام در همه ابعادش بوده‌اند.

از آن طرف گلایه هم هست از همه گروه‌ها، گلایه ارادتمندانه. اما آن گروههاى روشنفکر و دانشگاهى و محصلین جدید و آنها (ایدهم الله)، آنهایى که خدمتگزارند براى اسلام، خداوند تأییدشان کند، من از آنها گلایه دارم براى اینکه مى‌بینم که در نوشته‌هایشان، بعضى نوشته‌هایشان، اینها راجع به فقها، راجع به فقه، راجع به علماى اسلام، راجع به فقه اسلام، اینها یک قدرى زیاده‌روى کرده‌اند، یک قدرى حرفهایى زده‌اند که مناسب نبوده است بزنند، اینها غرض ندارند، من مى‌دانم که غالبا اینها براى اسلام مى‌خواهند خدمت کنند، نه این است که مغرض باشند و از روى سوء نیت حرفى بزنند، اینها اطلاعشان کم است. من هم اطلاعم از تاریخ کم است لکن من هشتاد سالم است و قریب 60 سال در جوامع علمى بوده‌ام و قریب سى سال در مجارى امور، من یک مشاهداتى خودم دارم و در این صد و چند سالى که دیگر نزدیک است به ما، ما از آن سوابق - سوابق - کم اطلاع، یعنى بنده کم اطلاع هستم، اینقدرى که اطلاع داریم از سوابق، از زمان اول، عصرهاى اول اسلام تا حالا اطلاعات اجمالى است. ما مى‌بینیم که این اسلام را به همه ابعادش روحانیون حفظ کرده‌اند،