نام کتاب : حرکت و زمان در فلسفه اسلامی 1 نویسنده : مطهری، مرتضی جلد : 1 صفحه : 211
افتاد و آنها را دو چیز پنداشت . نسبت ماده به امکان استعدادی نسبت
جسم طبیعی به جسم تعلیمی است که در واقع دو چیز نیستند بلکه دو اعتبار
است که در خارج عارض و معروضی نیست . امکان استعدادی یا استعداد عین
هیولای اولی است که بتبع صورتها ، استعداد خاصی پیدا میکند ، یعنی
استعداد صورتهای دیگر از بین میرود و تعین خاص پیدا میکند و آن تعین
خاص را امکان استعدادی مینامیم . پس امکان استعدادی چیزی غیر ماده
نیست که وجود مستقل داشته باشد تا دچار اشکال شویم که امکان حادث است
یا مبدع ؟ و بعد بگوئیم که مبدع نیست چون شدت و ضعف دارد و تغییر در
آن پیدا میشود و اگر حادث هم باشد نقل کلام به آن کنیم . با این بیان ،
آقای طباطبائی از این اشکال آسوده هستند ، چون امکان استعدادی را تعین
ماده میدانند و نه چیز دیگر ، عین وجود ماده است ، مثل جسم تعلیمی و جسم
طبیعی که در خارج عینیت دارند .
4 - رابطه میان موجود و معدوم ! ؟
یکی دیگر از متفرعات این فصل [ فصل 16 ] این است که اگر ماهیت امکان
استعدادی از نوع اضافه است ، این اضافه بین چه چیز است ؟ بین شیء موجود
و شیء معدوم ؟ ماده موجود و صورت معدوم ؟
توضیح اینکه امکان استعدادی یک رابطه است ، ولی از عجیب ترین
رابطهها ، رابطه بین حال و آینده . مگر میشود بین موجود و معدوم رابطه
وجود داشته باشد . اضافه نسبت است و نسبت احتیاج به دو طرف دارد ،
چطور میشود امکان استعدادی اضافه بین ماده و صورت باشد ؟
مرحوم آخوند میگویند این اشکال اشکال مقوله اضافه است . در مقوله
اضافه اثبات شده است که اضافه به طرفین نیازمند است و این نیاز در
ظرف ذهن است نه در خارج ، متضایفین اموری هستند که ان عقلا عقلا معا .
یک وقت ماهیتی داریم که اگر در خارج وجود پیدا کند چنین است ولی یک
وقت ماهیتی داریم که اگر در ذهن وجود پیدا کند چنین است و لازمه این
دومی این نیست که
نام کتاب : حرکت و زمان در فلسفه اسلامی 1 نویسنده : مطهری، مرتضی جلد : 1 صفحه : 211