(شبيه سازى) در اينترنت
على زاهدپور
اشاره

در خصوص موضوع (شبيه سازى) در سايت هاى عرب زبان, بررسى مفصلى انجام شد و جست وجو بر واژه (استنساخ) تمركز يافت. در گزارش زير مقالات الكترونيكى اى كه از نظرگاه فقهى (شبيه سازى) را بررسى كرده اند, معرفى و چكيده آنها بيان شده است. شايان ذكر است كه گزارش حاضر, نتيجه بررسى بيش از 700سايت است. براى دسترسى آسان پژوهشگران و علاقه مندان, نشانى سايت ها نيز در پايان هر قسمت ياد شده است.
1- الاستنساخ البشرى هل هو قادم؟, دكتر حسان شمسى پاشا.
نويسنده با بيان چگونگى شبيه سازى اولين گوساله, مراحل شبيه سازى و سپس چهار مورد از فوايد و در ادامه خطرات شبيه سازى را ذكر كرده است. در خاتمه, ديدگاه هاى شرعى در اين خصوص را به نقل از همايش برگزار شده در دار البيضاء مغرب بيان داشته است. اين همايش از 8 تا11 صفر 1418ق. به دعوت (المنظمة الإسلامية للعلوم الطبيه)[1] كويت و با همكارى (مؤسسة الحسن الثانى للأبحاث العلمية و الطبية عن رمضان), (إيسيسكو), (مجمع الفقه الإسلامى) و (المكتب الإقليمى لمنظمة الصحة العالمية)[2] برگزار شده بود.
نشانى:

http://www.khayma.com/chamsipasha/Istinsakh.htm

2- الاستنساخ البشرى فى رأى الإمام الشيرازى, صادق جعفر الحسن.
نويسنده مى گويد كه به تاريخ 15/4/1996م در قم نزد مرحوم آيت الله سيد محمد شيرازى رفته و سؤالاتى را مطرح كرده و پاسخ گرفته است. او 27سؤال در خصوص شبيه سازى و 40 سؤال درباره مسائل پزشكى جنسى پرسيده كه به همراه پاسخ آنها در نشانى زير قابل دسترس است:

[13].htm">http://www.annabaa.org/nbalaibrary/[13].htm

3- تَرَف علمى أم ضرورة حياتية, الاستنساخ البشرى فى آراء المشرّعين و الساسة والعلماء, على حميد كنعان
نويسنده به بررسى مفهوم و آثار شبيه سازى از نظر سياسى و شرعى پرداخته است. وى معتقد است كه اجماع بر حرمت آن وجود دارد. وى نظر مجمع البحوث الإسلامية در الازهر مصر و نيز آيت الله صانعى را بدون ذكر مأخذ آورده است.
نشانى:

http://www.itf.org.ir//Arabic/Altahirah/altahirah%20142/alestensakh.htm

4- استنساخ البشر على مائدة الحوار, بى نام.
اين نوشته كه در مجله نور الإسلام, ش[1], ربيع الاول 1418ق. به چاپ رسيده, در سايت رسمى جامعة الأزهر موجود است. عناوين اين مقاله عبارت است از:
ماهية الاستنساخ, إمكانية استنساخ البشر, الاستنساخ و أطفال الأنابيب,3 العالم الثالث حقل تجارب, محاذير أخلاقية, الاستنساخ والجريمة, رأى الدين, تطورات الهندسة الوراثية4 خلال نصف القرن, تشريعات و استفتاءات, توصيات الندوة.
در بخش اخير مقاله, گزارشى از همايشى ارائه شده كه در سنديكاى پزشكان در مصر به سال 1418ق برگزار گشته است و مفتى مصر و رئيس اساقفه مصر در آن شركت داشته اند.
نشانى:

http://www.alazhar.org/arabic/magzine/issue1/estnsk.htm

5- نوشته اى مفصل با عنوان كليِ نحو اجتهاد يضبط قضية الاستنساخ, نوشته محمد سليمان اشقر[5]
اين نوشته در پنج بخش با عنوان زير سامان يافته است:
الف) (موجز الدراسة): در اين بخش خلاصه اى از مطالب مقاله آمده است;
ب) (التعريف بظاهرة الاستنساخ و مداراتها): روش تكثير سلولى گياهان, حيوانات و انسان به تفصيل بيان شده است;
ج) (صدى التقدم فى مُنجَزات الوراثة فى الأوساط الدينية والأخلاقية): بررسى شبيه سازى از منظر عقيدتى و كلامى است;
د) (دراسة النصوص الشرعية المرتبطة بقضية الاستنساخ البشرى): نويسنده چهار دليل مخالفان شبيه سازى را ذكر و نقد مى كند. سپس به بيان مصالح و مفاسد مترتب بر شبيه سازى مى پردازد و در اين خصوص چهار فايده و هفت زيان را برمى شمارد. وى استنساخ/شبيه سازى را به دو بخش تقسيم مى كند: استنسات: شبيه سازى از سلول جنينى, و استنساد, شبيه سازى از سلول جسدى;
هـ) (الأحكام الشرعية للاستنساخ): در اين بخش مؤلف نخست حكم تكليفى استنسات و استنساد و سپس احكام وضعى استنساخ يعنى نسب (پدر و مادر), مجازات, حضانت و نفقه, ولايت و ميراث و دين را بررسى مى كند.
اين نوشته تاريخ 2001م را با خود دارد.
نشانى:

http://www.islamonline.net/Arabic/contemporary/tech/2001/article18-[1].shtm1
http://www.islamonline.net/Arabic/contemporary/tech/2001/article18-[2].shtm1
http://www.islamonline.net/Arabic/contemporary/tech/2001/article18-[3].shtm1
http://www.islamonline.net/Arabic/contemporary/tech/2001/article18-[4].shtm1
[5].shtm1">http://www.islamonline.net/Arabic/contemporary/tech/2001/article18-[5].shtm1

6- فقه الاستنساخ البشرى, آيت الله سيد محمد سعيد حكيم.
نوشته اى است مفصل در بخش هاى زير:
حكم الاستنساخ البشرى, صاحب الخَليّة6 والمستنسخ, التبعية الدينية, النسب, الحقوق الشرعية, الزواج والعلاقات الاجتماعية, ملكية الحيوان المستنسخ, دم الحيوان المشابه لدم الإنسان, استنساخ أعضاء الإنسان.
نشانى:

http://www.alhakeem.com/arabic/fgh/estnsakh/index.htm

7- مصاحبه آيت الله سيد محمدحسين فضل الله با (راديو اروپاى يكپارچه)[7] درباره شبيه سازى انسان كه به تاريخ 23 جمادى الاول 1422هـ/ 13/8/2001م انجام شده است. ايشان مى گويد كه شبيه سازى به خودى خود اشكالى ندارد و با مسئله خلقت هم منافاتى ندارد, ولى از آن جا كه هر پديده علمى محاسن و معايبى دارد, اين مورد نيز بايد دقيقاً بررسى شود كه اگر معايب آن بيشتر است, از آن جلوگيرى شود.
نشانى:

[1]b/nachatat/13-08-[01].htm">http://arabic.bayynat.org[1]b/nachatat/13-08-[01].htm

8- مصاحبه ديگرى از آيت الله سيد محمد فضل الله با مجله (الحسناء).
نشانى:

[1]b/nachatat/HASNAA10-2001.htm">http://arabic.bayynat.org[1]b/nachatat/HASNAA10-2001.htm

9- مشروعية الاستنساخ فى المبادئ الشرعية والقانونية, دكتر لشهب أبوبكر[8]
وى نخست به تعريف شبيه سازى پرداخته و سپس تفاوت آن را با تلقيح مصنوعى بيان كرده است. آن گاه از انگيزه ها و اهداف شبيه سازى سخن گفته و سپس حكم فقهى آن را براساس گزارش همايش فقهى ـ طبى نهم برگزار شده در مغرب, بيان نموده است. در پايان هم نتيجه گيرى كرده كه تنها در صورت ضرورت و براى درمان جايز است.
نشانى:

http://www.chihab.net/modules.php?name= News&file= article&sid=351

گزارش كامل اين همايش در دو آدرس زير آمده است:

http://www.islamset.com/arabic/abioethics/clone.htm1
[13].htm">http://www.fighacademy.org.sa/ndwar/[13].htm

10- چهار استفتا در رد شبيه سازى از دكتر عبدالله الفقيه, ناظر مركز فتوى در الشبكة الإسلامية Islamicweb.net
نشانى:

http://www.islamweb.net/ver2/Fatwa/FatwaCategory.php? Lang=A&CatId=926

11- آيت الله سيد علا الدين غريفى بحرينى.
ايشان در پاسخ به استفتايى در اين خصوص, شبيه سازى در انسان را بنا بر احتياط واجب و در حيوان, بنابر احتياط مستحب حرام دانسته است.
نشانى:

http://www.ghoraifi-alnajaf.com/mag/modules/php?name= News &file=article&sid=10

12- ديدگاه اسقف هاى ماساچوست.
در سايت زير آمده است كه اسقف هاى ايالت ماساچوست شبيه سازى بشرى را ممنوع كرده اند:

http://www.geocities.com/scf1/2000/2005anews/0307.htm

13- استفتاءات حول الاستنساخ.
شامل چند استفتا از آيت الله سيد كاظم حائرى در خصوص شبيه سازى بشرى است.
نشانى:

http://www.alhaeri.com/bohoth/esrensakh/estensakh.htm

14- چند استفتا از شيخ يوسف قرضاوى.
در اين سايت به تاريخ 30 دسامبر 2002م سؤالاتى در خصوص شبيه سازى شده و وى در پاسخ اجمالى خود به مخالفت با آن پرداخته و شبيه سازى را با تنوع در خلقت و زوجيت منافى دانسته و همچنين به پاره اى از سوءاستفاده ها از اين پديده اشاره كرده است.
نشانى:

http://www.qaradawi.net/site/topics/article.asp?cu_no=2&item_no=2883&version=1&template id=130¶nt id=17

همچنين نوشته اى ديگر از او با عنوان: (الاستنساخ البشرى و تداعياته) در سايت زير آمده است:

http://www.qaradawi.net/site/topics/article.asp?cu_no=2 &item جائز %20 بشروط - 130_no= 2940&versi on=1&template id= الاستنساخ %20 فى%20 عالم %20 الحيوان %20

15- مقاله اى با عنوان حكم استنساخ النبات و الغرس فى الشريعة الإسلامية, دكتر عبدالفتاح محمود ادريس[9]
نويسنده نخست معناى لغوى (استنساخ) را بيان كرده و سپس به بررسى شرعى آن پرداخته است. وى معتقد است كه اگر شبيه سازى به سود انسان باشد, اشكالى ندارد; چرا كه آيات به تسخير كون و كواكب براى انسان تصريح دارند. وى شبيه سازى حيوانات را هم جايز مى داند, با تذكر اين نكته كه به سبب اهتمام شارع مقدس به حيوانات, نبايد اين كار به آنها زيانى برساند.
نشانى:

http://jmuslim.naseej.com/Detail.asp?InNewsItemID=173241.

16- ديدگاه سر اسقف سريانى هاى ارتدوكس سوريه.
نوشته اى از سر اسقف سريانى هاى ارتدوكس سوريه گريگورى يوحنا ابراهيم است. اين نوشته متن سخنرانى وى در همايشى است كه انجمن حقوقدانان حلب در (دار الكتب الوطنية) شهر حلب به تاريخ 16/2/2004 برگزار كرده اند و از وى و شيخ دكتر محمود عكام براى ايراد سخنرانى در اين همايش دعوت نموده اند. عنوان همايش چنين بوده است: (رأى الإسلام والمسيحية فى قضايا علمية طبية معاصرة (الاستنساخ, زرع الأعضاء, الإجهاض)). يوحنا ابراهيم شبيه سازى را دخالت انسان در كار خلقت مى داند كه شأن خداست و از اين رو, حرام است.
نشانى:

[2].htm">http://www.alepposuryoye.com/doc/1/[2].htm

17- الاستنساخ البشرى و أخطاره الاجتماعية والأخلاقية, احمد محود ابوزيد
نويسنده با بيان نظريات (مجمع البحوث الإسلامية) و (المنظمة الإسلامية للعلوم الطبية) مى گويد: (شبيه سازى حيوانات و گياهان اشكالى ندارد, اما شبيه سازى انسانى حرام است). وى پيوند اعضا را هم بى اشكال مى داند. نويسنده با سقط جنين در هر صورت و با هر شرايطى مخالف است.
نشانى:

http://www.arabicmagazine.com/last_issue [2].asp?order =3&alst_ issue_number=4382&num=4436

18- مقاله اى با عنوان تأملات إيمانية, قضية الاستنساخ, دكتر حسين لبيدى مدير بيمارستان و عضو شوراى اعجاز علمى در مكه و قاهره.
مؤلف با استنباط از كلمه (جعل) در آيه شريفه: (ولقد خلقنا الإنسانَ من سلالة من طين ثم جعلناه نطفة فى قرار مكين), شبيه سازى انسانى را هم نوعى (جعل) دانسته و جايز شمرده است.
نشانى:

[55]a.net/firas/arabic/print_details.php?page=show_det&id=857">http://www[55]a.net/firas/arabic/print_details.php?page=show_det&id=857

19- الاستنساخ البشرى بين الرفض والقَبول, حسام تمام.
اين مطلب به تاريخ 10/3/2001 نوشته شده است و گزارشى است از آنچه دكتر محمد رأفت عثمان استاد فقه تطبيقى دانشكده شريعت دانشگاه الازهر و عضو مجمع فقهاى شريعت در آمريكا نوشته و به همايش (القانون و تطور علوم البيولوجيا) ارائه كرده است. وى مى گويد: نمى توان شبيه سازى را به طور كلى رد كرد; زيرا شبيه سازى شش صورت دارد كه چهار صورت آن قطعاً حرام و دو صورت آن متوقف فيه است و جز با تحقيق كافى نمى توان حكم به حرمت يا جواز آن داد.
نشانى:

[4].shtm1">http://www.islamonline.net/Arabic/Science/2001/03/Article[4].shtm1

20- البشرية مهدّدة بالفناء, روزنامه (الوطن) مصر.
اثرى است مفصل كه نخست در روزنامه الوطن مصر به چاپ رسيده است. در اين مقاله نخست رابطه شبيه سازى و فرقه رائيليسم بيان شده و سپس موضوعاتى همچون: تاريخچه و مبانى علمى شبيه سازى , شبيه سازى از نظر علم, علما و سياست و بالأخره سرنوشت كودكان شبيه سازى شده بررسى گشته است.
نشانى:

http://www.egyptiangreens.com/docs/general/index.php?eh=newhit& subjectid=3606&subcategoryid=260&categoryid=36

21- الإخصاب الاصطناعى من منظور إسلامى, امحمد براده غزيول.
اين نوشته مفصل در دو بخش است: بخش نخست بارورى مصنوعى, اطفال آزمايشگاهى10 و مادر جايگزين11 را بررسى مى كند. وى نظر عالمان دينى در خصوص زمان پيدايش حيات/روح را ذكر كرده است و با استناد به دو همايشى كه در كويت به سال هاى 1983 و 1985 به ترتيب با عنوان (حول الإنجاب فى ضوء الإسلام) و (بداية الحياة الإنسانية و نهايتها فى المفهوم الإسلامى) برگزار شده, ديدگاه ها را در اين خصوص به سه دسته تقسيم كرده است. سپس مسئله اطفال آزمايشگاهى و مادر جايگزين يا زن حامله به غير فرزند خود را مطرح و نظريات موافقان و مخالفان بارورى/تلقيح مصنوعى را آورده است. بخش دوم هم از مهندسى ژنتيك و شبيه سازى سخن مى گويد.
نشانى:

[1]ycos.fr/berradarz/m[3].htm">http://membres[1]ycos.fr/berradarz/m[3].htm

22- الحدود الشرعية والأخلاقية والإنسانية لبحوث الخلايا الجذعية المستخدمة فى العلاج بالخلايا, دكتر بلحاج العربى بن احمد استاد دانشگاه ملك سعود عربستان.
عناوين اين مقاله عبارت است از: عاصفة دينية و أخلاقية حول الخلايا الجذعية, الحدود واللاّمحدود فى علوم الأحياء والبيولوجيا, التعريف بأبحاث الخلايا الجذعية فى البيولوجيا الجزيئية, موقف التشريعات الدولية من بحوث الخلايا الجذعية, موقف الفقه الإسلامى من العلاج بالخلايا الجذعية, ضرورة ترشيد نقل تكنولوجيا العلوم الحيوية والبيولوجية.
نشانى:

http://www.islammemo.cc/KASHAF/one_news.asp?IDnews=461

23- الهندسة الوراثية والاستنساخ البشرى من منظور إسلامى, دكتر فتحى يكن لبنانى.
نويسنده نخست شبيه سازى را تعريف كرده و سپس اهداف آن را آورده است. وى سه هدف زير را برشمرده است: طبى, عقايدى و رسيدن به جاودانگى.
نشانى:

[01].htm">http://www.attakwa.net/arch-dirasat/Archv-dirasat-kadayaM[01].htm

24- فتواى المجمع الفقهى الإسلامى درباره استفاده از سلول هاى بنيادى براى امور درمانى و تحقيقات علمى مشروع.
اين فتوا در اجلاس هفدهم مركز در مكه و از 19 تا 23 1424ق/13ـ17 مطابق با دسامبر 2003م صادر شده است.
نشانى:

[1].com/Fatwa/default.aspx?d=1&cidi=152&1=AR&cid=12">http://www.themw[1].com/Fatwa/default.aspx?d=1&cidi=152&1=AR&cid=12

25- فتواى دكتر على جمعه محمد مفتيِ دار الإفتاء المصرى.
وى شبيه سازى بشر را رد مى كند; اما شبيه سازى اعضا را براى درمان جايز مى شمارد. اين فتوا به تاريخ 2005/12/7 صادر شده است.
نشانى:

http://www.dar-alifta.com/displayfatwa.aspx?id=4179

26- رؤية إسلامية لعلم الهندسة الوراثية و الاستنساخ البشرى, دكتر عارف على عارف.
نويسنده با ذكر اهميت علم ژنتيك در قرن حاضر و ضرورت سمت و سوى اخلاقى و اسلامى يافتن اين علم, از منافع و مضرات مهندسى ژنتيك و به طور خاص شبيه سازى انسان ـ كه آن را حرام مى داند ـ سخن مى گويد.
وى از جمله مفاسد شبيه سازى انسان را تغيير در خلقت الهى, از بين بردن استقلال انسان و سرانجام آن را برهم زدن بنيان خانواده مى داند.
اين مقاله در شماره 13 مجله إسلامية المعرفة نيز چاپ شده است.
نشانى:

http://eiiit.org/article read.asp?artiocleID=419&catID=256&adad-[275].

1- سازمان اسلامى علوم پزشكى.
2- دفتر منطقه اى سازمان بهداشت جهانى.
3- كودكان آزمايشگاهى.
4- مهندسى ژنتيك.
5- وى از محققان در عرصه فقه پزشكى و از شاگردان (بن باز) و از مؤلفان الموسوعة الفقهية الكويتية است و كتاب المستصفى غزّالى را نيز تصحيح كرده است.
نشانى:

[6].shrm1">http://www.islamonline.net/Arabic/contemprary/tech/2001/article18-[6].shrm1

6- سلول.
7- إذاعة أوروبا الموحَّدة.
8- استاد دانشگاه وهران الجزاير.
9- استاد شرعيات در دانشگاه هاى الأزهر, امارات و دانشگاه آزاد آمريكايى.
10- أطفال الأنابيب.
11- الأم البديل.