طوفانهاى سخت و سرماى كشنده و گرماى سوزان ايستادگى به خرج مى‌دهند تا شاخه گلى زيبا يا درختى تنومند و پرثمر بار آيد كه بتواند به زندگى و حيات خود در برابر حوادث سخت ادامه دهد.

سربازان را براى اينكه از نظر جنگى نيرومند و قوى شوند به مانورها و جنگهاى مصنوعى مى‌برند و در برابر انواع مشكلات تشنگى، گرسنگى گرما و سرما، حوادث دشوار، موانع سخت، قرار مى‌دهند تا ورزيده و آبديده شوند.

و اين است رمز آزمايشهاى الهى.

قرآن مجيد به اين حقيقت در جاى ديگر تصريح كرده مى‌گويد وَ لِيَبْتَلِيَ اللَّهُ ما فِي صُدُورِكُمْ وَ لِيُمَحِّصَ ما فِي قُلُوبِكُمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ: «او آنچه را شما در سينه داريد مى‌آزمايد تا دلهاى شما كاملا خالص گردد و او به همه اسرار درون شما آگاه است» (آل عمران- 154).

امير مؤمنان على عليه السلام تعريف بسيار پرمعنى در زمينه فلسفه امتحانات الهى دارد مى‌فرمايد: و إن كان سبحانه اعلم بهن من انفسهم و لكن لتظهر الافعال التى بها يستحق الثواب و العقاب: «گرچه خداوند به روحيات بندگانش از خودشان آگاهتر است ولى آنها را امتحان مى‌كند تا كارهاى خوب و بد كه معيار پاداش و كيفر است از آنها ظاهر گردد» [1].

يعنى صفات درونى انسان به تنهائى نمى‌تواند معيارى براى ثواب و عقاب گردد مگر آن زمانى كه در لابلاى اعمال انسان خودنمائى كند، خداوند بندگان را مى‌آزمايد تا آنچه در درون دارند در عمل آشكار كنند، استعدادها را از قوه به فعل برسانند و مستحق پاداش و كيفر او گردند.

اگر آزمايش الهى نبود اين استعدادها شكوفا نمى‌شد و درخت وجود انسان ميوه‌هاى اعمال بر شاخسارش نمايان نمى‌گشت و اين است فلسفه آزمايش الهى در منطق اسلام. [2]

[1]- نهج البلاغه كلمات قصار جمله 93.

[2]- تفسير نمونه 1/ 526