اگر انسانى از مصائب زندگى متأثّر نمى‌شود و گريه و زارى نمى‌كند يا شوق عبادت و مناجات ندارد و يا عواطف و ترحّم و نوع‌دوستى در او پيدا نمى‌شود و تنها به خود مى‌انديشد و در پى تأمين خود است و نگران زيان و آسيب ديگران نيست، همه و همه در اثر فراوانى گناهان اوست.

در يكى از تشرفّها به خانه خدا زمانى در مسجد الحرام نشسته بودم، جوانى نزد من آمد و گفت: «اوّلين بار است كه به سفر حج آمده‌ام و به اين مكان مقدّس مشرّف شده‌ام؛ ولى هيچ احساس معنويّت در من زنده نشد، شوق راز و نياز با خدا و گريه و زارى به درگاه او را ندارم» علّت را از من طلبيد. در پاسخ گفتم:

جوان! حتماً گناهان زيادى مرتكب شده‌اى! اوّل به درگاه خداوند از گناهانت توبه كن؛ سپس به زيارت و عبادت و مناجات بپرداز.

دوّم- يكى ديگر از عوامل قساوت قلب، آرزوهاى طولانى است‌

در روايتى آمده است: «خداوند به حضرت موسى عليه السلام فرمود: «لا تُطَوِّلْ فِى الدُّنْيا امَلُكْ فَيَقْسُوا قَلْبُكْ وَ القاسُ الْقَلْبِ مِنّى بَعيدٌ» اى موسى! در دنيا آرزوهاى طولانى نداشته باشد كه باعث سنگدلى مى‌شود و انسان سنگدل از من دور است. [1]

سوّم- دنياپرستى و غرق شدن در خواسته‌هاى مادّى، در انسان مجالى براى رشد و بروز عواطف انسانى و نزديكى به خدا نمى‌گذارد؛ زيرا كه اصلى‌ترين هدف انسان پرعاطفه، وصال حق است. بنابراين، سوّمين عامل قساوت قلب را دنياپرستى و دور شدن از خدا مى‌شناسد.

حضرت رسول صلى الله عليه و آله مى‌فرمايد: «لا تَكْثِرُو الكلامَ بِغَيْرِ ذِكرِ اللّهِ فِانَّ كَثرَة الكَلامِ بِغَيْرِ ذِكْرِ اللّهِ تَقْسُو الْقَلْبَ» زياد حرف زدن در صورتى كه غير از ذكر و ياد خدا

[1]- ميزان الحكمة، باب 3402، حديث 16700.