اوّلين اصلى كه بر اساس اين مذهب ناديده گرفته مى‌شود، عدل الهى است؛ چه اين كه اگر انسان در كارهايش مجبور باشد، عذاب كافر و ثواب مؤمن بر خلاف عدالت است؛ زيرا نه كافر در كفرش اختيار داشته است؛ و نه مؤمن در ايمانش. به همين جهت، قائلين به جبر عدل الهى را نمى‌پذيرند.

دوّمين اصلى كه با اعتقاد به جبر ناديده گرفته مى‌شود، اصل توحيد است؛ چه اين كه خدايى كه عادل نباشد و مردم مجبور را بى جهت كيفر و پاداش دهد، شايسته خدايى نيست و نمى‌تواند اين جهان پهناور را- كه بر اساس نظم و حكمت اداره مى‌شود- تدبير كند.

از اين رو، ارسال رُسُل و بعثت پيامبران نيز بى معنا خواهد بود. چه اين كه انبيا توان هدايت كفّار را ندارند؛ زيرا آنها بى اختيار كفر مى‌ورزند، و نيز انبيا بر ايمان مؤمنان بى‌تأثيرند؛ زيرا با جبرى كه وجود دارد- احتمال انحراف در آنها نمى‌رود، به عبارتى اوّلى محال است و دوّمى تحصيل حاصل؛ و هر دو از نظر فلسفى غير ممكن.

امامت نيز- كه تداوم بخش نبوّت است- به دليل فوق، باطل مى‌شود. آخرين اصلى كه با اعتقاد به جبر باطل مى‌گردد، اصل معاد است؛ چه اين كه معاد مبتنى بر اختيار است. بنابراين، اگر همه انسانها مجبور و بى‌اختيار باشند، كيفر و پاداش؛ بهشت و جهنّم؛ قيامت و رستاخيز؛ همه و همه بى معنا مى‌شود.

در نتيجه با اعتقاد به جبر نه مى‌توان مسلمان بود؛ و نه اصل اسلام را پذيرفت. [1] از اين رو شيعه بايد با تمام وجود خداوند را شاكر باشد كه به بركت وجود ائمّه و در پرتو نور ولايت معصومان عليهم السلام نه در وادى تاريك «جبر» گرفتار شده است؛ و نه به بيابان ظلمانى «تفوض» قدم گذاشته، بلكه در بين اين دو مكتب انحرافى، راه مستقيم و روشنى را انتخاب كرده است.

[1]- اعتقاد به جبر علل و عوامل مختلفى دارد، براى مطالعه بيشتر به كتاب «پنجاه درس اصول‌عقايد»، صفحه 118 به بعد ر. ك.