1. تفكّر در جهان آفرينش‌

خداوند متعال در آيه 190 و 191 سوره آل عمران مى‌فرمايد:

« «إِنَّ فِي خَلْقِ السَّماوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لَآيَاتٍ لّاُولِى الْأَلْبَابِ* الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَاماً وَقُعُوداً وَعَلَى‌ جُنُوبِهِمْ وَيَتَفَكَّرُونَ فِى خَلْقِ السَّماوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذَا بَاطِلًا سُبْحَانَكَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ»؛ بى‌شك در آفرينش آسمانها و زمين، و آمد و رفت شب و روز، نشانه‌هاى (روشنى) براى خردمندان است. همانها كه خدا را در حال ايستاده و نشسته، و آنگاه كه بر پهلو خوابيده‌اند ياد مى‌كنند، و در اسرار آفرينش آسمانها و زمين مى‌انديشند؛ (و مى‌گويند:) بارالها! اينها را بيهوده نيافريده‌اى؛ منزّهى تو! ما را از عذاب آتش نگاهدار».

با توجّه به اينكه جمله «يتفكّرون» بصورت فعل مضارع آمده، معناى آن اين است كه اگر انسان در سراسر عمرش در آفرينش آسمان و زمين، و بطور كلّى جهان خلقت بينديشد، جا دارد. و موضوع تفكّر و انديشه، محدوديّتى ندارد.

2. انديشه در تاريخ گذشتگان‌

از جمله موضوعات مهم و عبرت آموزى كه قرآن مجيد نسبت به تفكّر پيرامون آن سفارش مى‌كند تاريخ گذشتگان و امّتهاى سابق است. در آيات 175 و 176 سوره اعراف در اين زمينه مى‌خوانيم:

« «وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ الَّذِى آتَيْنَاهُ آيَاتِنَا فَانسَلَخَ مِنْهَا فَأَتْبَعَهُ الشَّيْطَانُ فَكَانَ مِنْ الْغَاوِينَ* وَلَوْ شِئْنَا لَرَفَعْنَاهُ بِهَا وَلَكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ وَاتَّبَعَ هَوَاهُ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ أَوْ تَتْرُكْهُ يَلْهَثْ ذلِكَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ»؛ بخوان سرگذشت آن كس را كه آيات خود را به او داديم؛ ولى (سرانجام) خود را از آن تهى ساخت، و شيطان در پى او افتاد، و از گمراهان شد. و اگر مى‌خواستيم، (مقام) او را با اين آيات (و علوم و دانشها) بالا مى‌برديم؛ (امّا اجبار بر خلاف سنّت ماست؛ پس او را به حال خود رها كرديم) و او به پستى گراييد، و از