راست باشد- كراهت شديد دارد. امّا چنانچه موضوع سوگند، مسائل شخصى نباشد، بلكه براى مسائل تربيتى قسم ياد شود هيچ اشكالى ندارد. و سوگندهايى كه در قرآن مجيد و روايات حضرات معصومين عليهم السلام آمده، از اين قبيل است. بنابراين اگر ما هم براى تشويق مردم به كارهاى خير، قسم بخوريم، مثل اينكه بگوييم: «به خدا قسم نماز جماعت قابل مقايسه با نماز فرادى نيست» يا براى نهى از منكر بگوييم: «قسم به ذات پروردگار كه رشوه‌خوارى از گناهان بزرگ است» و قسم‌هايى مانند آن، نه تنها كراهتى ندارد، بلكه كار خوبى است.

نتيجه اينكه قسمهاى شخصى حتّى اگر راست باشد مكروه است، امّا قسم‌هاى كه به منظور تربيت افراد جامعه ياد مى‌شود هيچ كراهتى ندارد. و قَسم‌هاى خدا از قِسم دوم است.

2. سوگند به غير خدا

سؤال: همان‌گونه كه در مباحث سابق گذشت، قسم‌هاى قرآن متنوّع است. خداوند به ذات خود و جان پيامبرش، شب و روز، صبحگاهان، روح انسان، و حتّى برخى از موادّ غذايى قسم ياد كرده است. آيا ما هم مى‌توانيم به مخلوقات پروردگار قسم ياد كنيم، يا فقط سوگند به ذات پاك او جايز است؟ در بين مردم مرسوم است كه به جان خودشان، جان فرزندانشان، جان عزيزانشان، به شرفشان، به مقدّساتشان قسم مى‌خورند. آيا اين سوگندها جايز است؟

خلاصه اينكه: آيا سوگند به غير خداوند جايز است؟

پاسخ: احاديث و روايتى در كتب ما شيعيان، و همچنين منابع اهل سنّت، آمده كه صريحاً از اين كار نهى مى‌كند؛ به عنوان نمونه به چند مورد آن اشاره مى‌شود:

1. على بن مهزيار مى‌گويد به امام جواد عليه السلام عرض كردم:

«خداوند متعال در قرآن مجيد به «شب» و «روز» و «ستارگان» و مانند آن قسم خورده است. آيا ما هم مى‌توانيم به غير ذات پاك پروردگار قسم بخوريم؟