بنابراين، قيامت مقتضاى عدالت پروردگار است. و بخاطر اين ويژگيهاى مهم اين قدر در قرآن مجيد به آن توجّه شده است.

سوگند دوم: قسم به وجدان بيدار

دومين قسم، سوگند به نفس لوّامه است، آن وجدان بيدار ملامتگرى كه به هنگام آلوده شدن انسان به كار خلاف ناراحت شده، او را سرزنش مى‌كند. در درون جان انسانها وجدانى است كه سه حالت دارد:

حالت اوّل: نفس امّاره‌

گاه وجدان انسان آن قدر ضعيف و ناتوان مى‌شود كه هوا و هوس بر آن مسلّط مى‌گردد، و همواره انسان را به بديها و زشتيها فرمان مى‌دهد. اين حالت وجدان را نفس امّاره مى‌گويند. همان حالتى كه زليخا پس از آنكه نفس لوّامه‌اش بيدار شد، و به گناهان اقرار نمود، و به ملامت خويش پرداخت، به آن اشاره كرد و گفت:

« «وَمَا أُبَرِّى‌ءُ نَفْسِى إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّى إِنَّ رَبِّى غَفُورٌ رَحِيمٌ»؛ من هرگز خود را تبرئه نمى‌كنم، كه نفس (سركش) بسيار به بديها امر مى‌كند مگر آنچه را پروردگار رحم كند. پروردگارم آمرزنده و مهربان است». [1]

بايد از شرّ اين نفس به خداوند پناه برد.

حالت دوم: نفس لوّامه‌

گاه وجدان انسان از آن حالت ضعف خارج شده، رشد و ترقّى نموده، و تسليم محض هوا و هوس نمى‌گردد، بلكه در مقابل آن موضع‌گيرى مى‌نمايد، و درون انسان را تبديل به دادگاهى نموده كه انسان را بر كارهاى خلاف و ناشايست ملامت و سرزنش، و به هنگام انجام كارهاى شايسته و خوب، تشويق و ترغيب مى‌نمايد، اين‌

[1]. يوسف، آيه 53.