چشم، كه چشم را به جهات ششگانه مى‌چرخاند، از نعمتهاى بزرگ الهى است.

راستى اگر اين عضلات نبود انسان چقدر در زحمت و رنج بود؟

اگر مى‌خواست به سمت چپ نگاه كند بايد تمام بدن را بدان سمت مى‌چرخاند، و هر گاه اراده مى‌كرد به سمت راست نگاه كند بايد تمام بدن را بدان جهت مى‌چرخاند.

و براى نگاه به بالا تمام سر را به عقب، و براى نگاه به پايين تمام سر را به سمت پايين مى‌آورد.

حيرت‌انگيزتر از همه اينكه اين قطعه كوچك با تمام آثار و خواصّش هشتاد سال يا كمتر يا بيشتر فعّاليت مى‌كند. آيا نبايد در برابر خالق آن خشوع و خضوع كرد؟

سوگندهاى دوگانه: ديدنيها و ناديدنيها

خداوند متعال در اين سوره به ديدنيها و ناديدنيها سوگند ياد كرده است. در مورد ديدنيها و ابزار و وسيله آن سخن گفته شد. امّا ناديدنيها چه هستند؟ اگر ادّعا كنيم كه آنچه را نمى‌توانيم ببينيم بيش از ديدنيهاست، گزاف نگفته‌ايم. كه به چند نمونه آن اشاره مى‌شود:

1. نورى كه با چشم مى‌بينيم و زمينه‌ساز امكان رؤيت چيزهاى ديگر هم مى‌شود، داراى طول موج خاصّى است كه بالاتر از آن طول موج و پايين‌تر از آن را نمى‌توانيم ببينيم، در حالى كه وجود خارجى دارد. به هنگامى كه رنگين كمان تشكيل مى‌شود نور آفتاب به هفت قسمت تقسيم مى‌گردد، قسمت بالايى آن به رنگ بنفش و قسمت پايينى آن به رنگ قرمز است. آيا بالاتر از رنگ بنفش و پايين‌تر از رنگ قرمز نداريم؟

بله داريم، ولى ما نمى‌بينيم. بالاتر از رنگ بنفش همان اشعه مافوق بنفش، و پايين‌تر از رنگ قرمز همان اشعه مادون قرمز است، كه بشر قادر بر ديدن آن نيست. ممكن است بسيارى از حيوانات و پرندگان و حشرات نيز وجود داشته باشند كه بشر قادر بر ديدن آنها نباشد.

2. بشر امواج زلزله را تشخيص نمى‌دهد، و در برابر آن عاجز است. امّا حيوانات‌