ويژگى متّقين پرداخته، مى‌فرمايد:

«انِ اسْتَصْعَبَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ فيما تَكْرَهُ لَمْ يُعْطِها سُؤْلَها فيما تُحِبُ‌

؛ اگر هواى نفس بر اهل تقوا در امور ناپسند سخت گرفت و آنها را در فشار قرار داد، (آنها نيز نفس را مجازات مى‌كنند و) از آنچه را كه نفس دوست دارد محرومش مى‌كنند». [1]

مثلًا به نفس مى‌گويد: حال كه روح مرا آلوده كردى، تو را از فلان غذاى لذيذ، كه بسيار مورد علاقه توست، به مدّت يك هفته محروم مى‌كنم.

بنابراين هرچند معاقبه و مجازات به هنگام خطا و گناه لازم است، و ريشه در معارف دينى دارد، ولى بايد مواظب بود كه به هنگام عقوبت مرتكب گناه ديگرى نشويم.

نتيجه آنكه: بدون شك مداومت بر مراحل چهارگانه «مشارطه»، «مراقبه»، «محاسبه» و «معاقبه» در سرنوشت انسان تأثير آشكار و فراوانى خواهد داشت، انسان را در شاهراه سعادت قرار مى‌دهد، و پرده‌هاى حجاب را از جلوى ديدگانش كنار مى‌زند، و اسرار فراوانى را برايش آشكار مى‌سازد.

آثار تهذيب نفس در دنيا:

برخى تصوّر مى‌كنند كه درخت تهذيب نفس فقط در جهان آخرت ثمر مى‌دهد، در حاليكه چنين نيست، و با كمى دقّت مى‌توان شاهد ثمردهى اين درخت پربار در دنيا نيز بود. اگر مردم جهان بخواهند در آرامش و آسايش زندگى كنند. اگر انسانها طالب جنگ و خونريزى نباشند؛ چنانچه بشريّت، دنيايى فاقد زندان و مجازات و شكنجه را خواستار باشد؛ در صورتى كه مردم دنيا بطور جدّى مايل باشند موادّ مخدر و سلاحهاى كشتار جمعى از جوامع بشريّت ريشه كن شود، و در يك جمله: «اگر مردم خواهان مدينه فاضله و شهرآرمانى هستند»، بايد مسأله اخلاق و مبارزه با هواى نفس را جزء برنامه‌هاى اصلى زندگى خود قرار دهند.

[1]. نهج البلاغه، خطبه 193.