بسپارد (تا روى آن كار كند) ...». [1]

بر اساس همين سياست مالى است كه در اسلام بر نقدين (طلا و نقره) در صورتى زكات واجب مى‌شود كه كنار گذاشته شوند و نيز بر شتر و گاوى كه در طول سال كار نكرده باشند پرداخت زكات واجب مى‌شود.

وضع اين‌گونه مقررات اقتصادى، افزون بر آنكه تشويقى است بر لزوم به كارگيرى سرمايه، بيانگر آن است كه اسلام از راكدگذاشتن امكانات و سرمايه به هر شكلش مخالف است.

امام صادق عليه السلام در اين‌باره مى‌فرمايد:

«إنّ من فناء الإسلام وفناء المسلمين أن تصير الأموال في أيدي من لايعرف فيها الحقّ ولايصنع فيها المعروف‌

؛ فناى اسلام و مسلمانان زمانى است كه اموال در دست كسى قرار گيرد كه حق آن را ادا نكند و كار نيك به وسيله آن انجام ندهد». [2]

رابطه كنز و زكات:

چنان‌كه گذشت، مستفاد از ظاهر آيه كنز و روايات مربوطه، آن است كه خروج اموال از چرخه توليد و مصرف در نگاه دين، نوعى ناسپاسى به نعمت‌هاى خداوند بوده و انحراف در گردش سرمايه و اموال است و «كنز» ناميده مى‌شود.

ولى آيا هرگونه جمع‌آورى ثروت و راكد گذاشتن آن- اضافه بر نيازمندى‌هاى زندگى- «كنز» محسوب شده و حرام است؟ يا اينكه حكم كنز مربوط به زمان پيش از تشريع زكات بوده و پس از آن برداشته شده است؟ و يا مقصود از كنز، اموالى است كه زكاتش پرداخت نشده باشد؟ بنابراين هرگاه انسان پس از پرداخت زكات اموالى را جمع‌آورى كند «كنز» شمرده نمى‌شود، هر چند آن را از چرخه توليد و مصرف خارج نمايد.

در ميان دانشمندان اسلام در ارتباط با اين مسأله، گفت‌وگو است كه ناشى از اختلاف در روايات است.

در بسيارى از روايات اهل سنت و نيز بر اساس خبر واحدى كه شيخ طوسى در امالى آورده به معناى اخير تصريح شده است؛ يعنى هر مالى كه زكات آن پرداخت شود نگهدارى باقيمانده آن «كنز» محسوب نمى‌شود از جمله:

1. در صحيح بخارى از عبداللَّه بن عمر درباره آيه كنز نقل شده است: «من كنزها فلم يُؤدّ زكاتها فويل له: إنّما كان هذا قبل أن تنزل الزكاة، فلمّا أنزلت جعلها اللَّه طُهراً للأموال». [3]

اين روايت تصريح مى‌كند كه حكم كنز پيش از نزول حكم زكات بوده است.

2. در روايت ديگرى مى‌خوانيم: هنگامى كه آيه كنز نازل شد، كار بر مسلمانان دشوار شد و گفتند با اين حكم هيچ يك از ما نمى‌تواند چيزى براى فرزندانش ذخيره كند و آينده آنها را تأمين نمايد.

سرانجام از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله سؤال كردند، حضرت فرمود:

«إنّ اللَّه لم يفرض الزكاة إلّاليطيّب بها ما بقي من أموالكم وإنّما فرض المواريث من أموال تبقى بعدكم‌

؛ خداوند زكات را واجب نكرده است مگر به آن سبب كه باقيمانده اموالتان براى شما پاك و پاكيزه باشد، لذا قانون ارث را درباره اموالى كه بعد از شما مى‌ماند قرار داده است». [4]

3. شيخ طوسى نيز در امالى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل مى‌كند هنگامى كه آيه كنز نازل شد، آن حضرت فرمود:

«كلّ مال يُؤدّى‌ زكاتُه فليس بكنز وإن كان تحت سبع أرضين وكلّ مال لا يؤدّى زكاته فهو كنز وإن كان فوق الأرض‌

؛ هر مالى كه زكاتش پرداخت شود باقيمانده آن «كنز» نيست، اگر چه زير هفت طبقه زمين باشد. به عكس هر مالى كه زكات آن پرداخت نشود «كنز» است، هر چند روى زمين باشد». [5]

در برابر اين روايات، نصوص ديگرى در منابع اسلامى وارد شده است كه مطلق راكد گذاشتن اموال را- خواه زكاتش پرداخت شود خواه نشود- «كنز» مى‌نامد. از جمله:

1. از اميرمؤمنان على عليه السلام نقل شده است:

«ما زاد على أربعة آلاف فهو كنز أدِّى زكاته أم لو تؤدّ

؛ هر چه از چهار هزار (درهم)- كه ظاهراً اشاره به مخارج يك سال است- بيشتر باشد كنز است، خواه زكاتش را بپردازند يا نه؟». [6]

[1]. ر. ك: كنز العمال، ج 15، ح 42053.

[2]. كافى، ج 4، ص 25، ح 1.

[3]. صحيح بخارى، ج 2، ص 111؛ سنن ابن ماجه، ج 1، ص 570.

[4]. سنن أبى‌داود، ج 1، ص 375، ح 1664.

[5]. امالى شيخ طوسى، ص 519، ح 1142؛ وسائل الشيعه، ج 6، ص 16.

[6]. بحارالانوار، ج 8، ص 243. در منابع اهل سنت چنين آمده است: عن علي بن أبي‌طالب عليه السلام قال: أربعة آلاف درهم فما دونها نفقة و ما فوقها كنز. (المصنّف عبدالرزاق، ج 4، ص 109، ح 7150).