خمس منحصر به غنائم جنگى نيست بلكه شامل هرگونه فايده و درآمدى است كه از طريق كسب، تجارت، كار و ... به دست آيد.

ناگفته پيداست اجراى اين دستور الهى افزون بر تأثير مستقيم در رفع فقر و محروميتِ قشرهاى نيازمند، تا چه ميزان مى‌تواند از تراكم ثروت در نزد ثروتمندان بكاهد و پول و سرمايه را به جاى راكد ماندن و پس‌انداز شدن به بازار مصرف و نياز برگرداند.

در نگاه دين اجراى اين فرمان الهى به قدرى محكم و جدى گرفته شده كه امام صادق عليه السلام شديدترين حالات انسان را در روز قيامت، لحظه‌اى مى‌داند كه صاحبان خمس بپا خيزند و خمسشان را بطلبند:

«إنّ أشدّ ما فيه الناس يوم القيامة إذا قام صاحب الخمس فقال: يا ربّ خمسي‌». [1]

دو. ماليات بر درآمد (زكات)

«زكات» در اسلام از جايگاه بسيار ممتازى برخوردار است. قرآن كريم كراراً از موضوع زكات و لزوم توجه به آن سخن به ميان آورده و آن را عامل تطهير و پاك‌سازى روح و جان انسان‌ها معرفى كرده است. [2]

در روايتى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى‌خوانيم: زكات به منزله پلى براى اسلام است (كه بايد از آن عبور كرد و به حقيقت اسلام رسيد):

«الزكاة قنطرة الإسلام‌». [3]

برابر روايات، پرداخت زكات معيار ديندارى شمرده شده است. پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در حديثى فرمود:

«يا علىّ من منع قيراطاً من زكاة ماله فليس بمؤمنٍ ولا مسلمٍ ولا كرامةَ له‌

؛ يا على! هر كس حتى اگر قيراطى (يك بيستم درهم) از زكات مالش را نپردازد مؤمن و مسلمان نيست و احترام و حرمتى ندارد». [4]

حفظ جان و ناموس مسلمانان، و توسعه و ترقى جامعه اسلامى از جمله حكمت‌هاى وجوب زكات است كه در روايات به آن اشاره شده است.

در حديث جامع و پرمعنايى از امام صادق عليه السلام مى‌خوانيم:

«بها حقنوا دمائهم‌

؛ مسلمانان با پرداخت زكات خون‌هايشان را حفظ كردند». [5]

اسلام براى زكات نصاب قرار داده است كه به مال كمتر از مقدار نصاب، زكات تعلق نمى‌گيرد.

اگر كسى مالك يكى از موارد تعلق زكات باشد يك زكات مى‌دهد و اگر مالك اقلام بيشترى باشد، به تعداد آنها لازم است زكات بپردازد و اگر اين اقلام از مخارج سالش اضافه آيد خمس نيز به آن تعلق مى‌گيرد و اين قانون تعديل و كنترل بر درآمدها همچنان اعمال مى‌گردد؛ يعنى هر چه شخص از اقلام بيشترى برخوردار باشد، خمس و زكات بيشترى خواهد پرداخت.

[1]. وسائل الشيعه، ج 6، ص 386، ح 12698؛ بحارالانوار، ج 93، ص 188، ح 18.

[2]. در آيه 103 سوره توبه مى‌خوانيم: «خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا».

[3]. كنز العمال، ج 6، ص 293، ح 15758. همچنين در امالى طوسى، ص 522، همين عبارت از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل شده است.

[4]. من لايحضره الفقيه، ج 4، ص 367.

[5]. كافى، ج 3، ص 498، ح 8.