دانسته‌اند و برخى ديگر از اقتصاددانان دهه‌هاى گذشته مثل آرتور لوئيس معتقدند: «اغلب اقتصاددانان در تجزيه و تحليل روند تغييرات به واژه «رشد» اتكا مى‌كنند و تنها براى تنوع گاهى از كلمات پيشرفت و توسعه بهره مى‌گيرند». [1]

امروزه بسيارى از اقتصاددانان ميان «توسعه» و «رشد» تفاوت قائل‌اند. در تعريف «رشد» بيشتر بر پارامترهاى اقتصادى و كمى همانند درآمد سالانه يا توليد- كه به شكل تدريجى در بلند مدّت افزايش مى‌يابد- تأكيد مى‌شود؛ ولى در مقابل، «توسعه» تحوّلات و تغييرات فكرى و اجتماعى جامعه در حال رشد را نيز شامل مى‌گردد.

بنابراين، محدوده «توسعه» گسترده‌تر از «رشد» و همچنين يك فرآيند چند بعدى است كه افزون بر بهبود ميزان توليد و درآمد، شامل دگرگونى اساسى در ساختارهاى اجتماعى و ادارى نيز مى‌شود. [2] همچنين از نظر هدف نيز، توسعه علاوه بر افزايش كمى محصولات و خدمات، در برگيرنده دگرگونى كيفى در بافت اجتماعى جامعه، توزيع عادلانه ثروت و درآمد، فقرزدايى، ايجاد اشتغال، رفع محروميت و تأمين رفاه عمومى و ترقّى فرهنگى است. [3]

به تعبير ديگر: «توسعه اقتصادى داراى مفهومى گسترده‌تر و همه جانبه‌ترى است كه علاوه بر رشد كمى، چگونگى تغييرات فنى و سازمانى در كيفيّت انجام توليد و تخصيص منابع انسانى و مادّى و كاهش نابرابرى و فقر را نيز شامل مى‌شود. بنابراين، توسعه اقتصادى علاوه بر افزايش توليد، شرايط مساعدى در ساختمان اجتماعى و اقتصادى جامعه فراهم مى‌آورد كه استمرار رشد اقتصادى را تضمين مى‌نمايد». [4]

به هر حال، آنچه را كه در اين نوشتار از توسعه اقتصادى مورد توجه است، همان عمران و آبادانى، فراوانى امكانات، ارتقاى سطح زندگى مردم، رشد علمى، گسترش امنيت و عدالت همراه با معنويت است و در اين رابطه توجه به دو نكته زير لازم است:

1. حيات طيّبه‌

در فرهنگ اسلامى به جامعه توسعه يافته كه افزون بر شاخص‌هاى اقتصادى، معنويت، اخلاق و ايمان را نيز در درون خود دارد، جامعه‌اى داراى «حيات طيّبه» ناميده مى‌شود.

قرآن كريم مى‌فرمايد: « «مَنْ عَمِلَ صَالِحاً مِّنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى‌ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ»؛ هر كس كار شايسته‌اى انجام دهد، خواه مرد باشد يا زن، در حالى كه مؤمن است، او را به حياتى پاك زنده مى‌داريم، و پاداش آنها را به بهترين اعمالى كه انجام مى‌دادند، خواهيم داد». [5]

براى «حيات طيّبه» در اين آيه تفسيرهاى‌

[1]. اقتصاد، رشد و توسعه، ص 8.

[2]. مقدمه‌اى بر جامعه‌شناسى توسعه روستايى، ص 18.

[3]. مجله تازه‌هاى اقتصاد، خرداد و تير 1369، ص 30. همچنين ر. ك: بن بست توسعه در جهان سوم، ص 19.

[4]. ارزش‌ها و توسعه، ص 34.

[5]. نحل، آيه 97.