اين مسئله از طريق بيت المال جبران گردد؛ ولى به هر حال، اصل موضوع را نمى‌توان انكار كرد.

از امورى كه انزواى اجتماعى تهيدستان را تشديد مى‌كند اين است كه آنها بر اثر خود كم بينى و عقده حقارت، توانايى دفاع از خود را ندارند و به مضمون حديث معروف

«الفقر يُخرس الفَطِن عن حجّته» [1]

كه از على عليه السلام نقل شده، افراد زيرك به هنگام فقر حتى قادر به دفاع از خويش نيستند، چه رسد به دفاع از افراد عادى و غير فطن.

4. فقر و سوء تغذيه.

از آثار فقر، گرسنگى است.

نداشتن ثروت كافى موجب محروم ماندن از دستيابى به غذاهاى لازم و انرژى‌زا براى بدن است و همين امر به فرسايش جسم و نيروى بدنى مى‌انجامد و مقاومت بدن را در برابر بيماريها كاهش مى‌دهد و زمينه بروز انواع بيماريها در انسان را فراهم مى‌كند.

كسى كه به فقر دچار شود، همراه بدى دارد و همو وى را از پاى در مى‌آورد.

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى‌گويد:

«أللّهم إنّي أعوذ بك من الجوع فانّه بئس الضجيع‌

؛ خدايا از گرسنگى به تو پناه مى‌برم، چرا كه گرسنگى همبستر و همراه بدى است». [2]

اميرمؤمنان على عليه السلام مى‌فرمايد:

«وإن عضَّته الفاقة شغله البلاء، وإن جهده الجوع قَعَد به الضّعف‌

؛ اگر انسان به تهيدستى مبتلا گردد، بلاها او را مشغول مى‌سازد و اگر گرسنگى او را در فشار قرار دهد، ناتوانى او را از پاى در مى‌آورد». [3]

مى‌دانيم كه گرسنگى غم و اندوه به بار مى‌آورد و خود همين نيز در كاهش توان جسمى اثر دارد.

على عليه السلام مى‌فرمايد:

«ألهمّ يذيب الجسد

؛ اندوه و غم، جسم را ضعيف و ناتوان مى‌سازد». [4]

5. فقر و وابستگى اقتصادى.

از آثار خطرناك فقر- خواه به صورت فردى يا در مقياس جامعه- وابستگى اقتصادى و سپس سياسى و فرهنگى است، چرا كه افراد تهيدست و جوامع فقير ناچارند دست به سوى ديگران براى دريافت كمك‌هاى اقتصادى دراز كنند؛ بديهى است غالب ثروتمندان- مخصوصاً دولت‌هاى ثروتمند در دنياى امروز هرگز به كمك اقتصادى بى‌قيد و شرط اقدام نمى‌كنند؛ خواه اين شرايط صريح و آشكار باشد، يا به صورت مستتر و پنهانى يا تلفيقى از اين و آن.

اين شرايط عمدتاً بر اين محور دور مى‌زند كه اوّلًا اين‌گونه كشورها را به بازار مصرف خود تبديل مى‌كنند و تمام ثروتشان را از اين طريق به يغما مى‌برند. ثانياً در مسائل سياسى از آنها به نفع خود بهره مى‌گيرند. ثالثاً براى آنكه مقاومتشان را در آينده بشكنند، سعى مى‌كنند فرهنگ خود را بر آنان تحميل كنند و دست و پاى آنها را به گونه‌اى ببندند كه هيچ‌گونه قدرتى بر مخالفت نداشته باشند.

اين فرد يا اين‌گونه جوامع به راستى به سرنوشت‌

[1]. نهج‌البلاغه، قصار 3.

[2]. الجامع الصغير، ج 1، ص 234؛ بحارالانوار، ج 88، ص 75.

[3]. نهج‌البلاغه، قصار 108.

[4]. غررالحكم، شماره 7453.