براى آنان نخواهد بود چرا كه موضوع تحريم، «شراب به طور مطلق» است و حكمت و علّت آن جنبه غالبى دارد و همچنين در واجبات و محرمات ديگر.

سوم اينكه: اعتراف به فلسفه احكام هرگز به معناى قبول قياسات ظنّى نيست چرا كه ممكن است ما فلسفه احكام را بپذيريم ولى قياسات ظنّى را حجّت ندانيم و معتقد باشيم كه قياس تنها در جايى قابل قبول است كه قطعى باشد (مانند قياس اولويت).

به همين دليل پيروان مكتب اهل بيت عليهم السلام عموماً بحث تعليل و فلسفه احكام را پذيرفته‌اند با اين حال قياسات ظنّى را حجّت نمى‌دانند (شرح بيشتر در اين باره در «منابع استنباط از ديدگاه فقهاى اسلام» گذشت).

فصل دوم: آيات و روايات مربوط به فلسفه احكام و افعال خدا

گرچه در بحث‌هاى گذشته اشاراتى به آيات و روايات مربوط به اين بحث داشتيم ولى لازم است اين آيات و روايات به صورت مشروح ترى مورد بررسى قرار گيرد.

1. آيات و روايات مربوط به جهان تكوين‌

در اين فصل به آيات و رواياتى اشاره مى‌شود كه دلالت دارد بر اينكه افعال الهى در جهان تكوين از هدف و حكمتى برخوردار است چرا كه خداوند حكيم است و خلقت حكيم، بدون حكمت نمى‌باشد و نيز به آيات و رواياتى اشاره مى‌شود كه دليل بر اين است كه جهان تشريع در مسير جهان تكوين قرار دارد و مكمّل آن است؛ پس جهان تشريع نيز برخوردار از هدف و حكمت است كه همان تكامل انسان باشد. به بيان ديگر: تكاليف و دستورات الهى در جهان تشريع مصداقى از مصاديق افعال تكوينى خدا و داراى هدف و غرضى مى‌باشند.

الف) آيات‌

آيات فراوانى در قرآن آمده كه دلالت بر حكيمانه بودن عالم تكوين و برخوردارى آفرينش همه مخلوقات از غرض و هدفى خاص مى‌كند، كه از آن جمله است:

1. « «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ»؛ من جن و انس را نيافريدم جز براى اين كه عبادتم كنند (و راه تكامل را بپويند)». [1]

2. « «أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَ أَنَّكُمْ إِلَيْنا لا تُرْجَعُونَ»؛ آيا گمان كرديد شما را بيهوده آفريده‌ايم، و به سوى ما بازنمى‌گرديد». [2]

3. « «الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَياةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا»؛ آن كس كه مرگ و حيات را آفريد تا شما را بيازمايد كه كدام يك از شما بهتر عمل مى‌كنيد». [3]

[1]. ذاريات، آيه 56.

[2]. مؤمنون، آيه 115.

[3]. ملك، آيه 2.