بخواهد استمرار مى‌يابد و با تغيير ظروف و شرايط تمام نمى‌شود و با مرور زمان از ميان نمى‌رود و اختصاص به يك عصر معين ندارد، بلكه هديه عام ربانى است». [1]

اين جمله اشاره به آن است كه ادلّه جواز اجتهاد عموميّت دارد، و نمى‌توان آن را محدود به زمان خاصى كرد.

ب) جاودانگى اسلام و نياز مستمر به احكام دينى‌

أبو إسحاق ابراهيم بن موسى شاطبى‌ [2] مى‌گويد:

«حوادث زندگى انسان‌ها محدوديّتى ندارد، پس داخل كردن آنها تحت ادلّه منحصره صحيح نيست، لذا احتياج به فتح باب اجتهاد از طريق قياس و غير قياس است». [3]

البتّه اين سخن، مطابق عقيده معتقدان به قياس و مانند آن است ولى ما معتقديم عمومات و قواعدى در كتاب و سنّت داريم كه از هر نظر گسترده است و مى‌تواند پاسخگوى همه مسائل مستحدثه از نظر مجتهد باشد.

ج) صيانت و حفاظت از كتاب و سنّت‌

در كتاب «ارشاد النقاد» آمده است:

«سدّ باب اجتهاد بر علماى شايسته از آثار سوء تقليد است كه بر امّت روا شده است. شوكانى‌ [4] مى‌گويد: اين مقوله يعنى انسداد باب اجتهاد و لزوم تقليد اگر مطرح نشده بود، اجتهاد براى همه امور كافى بود. انسداد باب اجتهاد، مسأله‌اى است كه شريعت را از بين مى‌برد و نسخ كلام خدا و رسول خدا و مقدّم كردن غير خدا و رسول و جايگزينى غير آنها را، به همراه دارد». [5]

از اين بيان استفاده مى‌شود اگر اجتهاد نباشد، كلام خدا و كلام رسول خدا صلى الله عليه و آله نسخ و مبدّل مى‌شود؛ زيرا ظاهر آيات قرآن و روايات رسول خدا صلى الله عليه و آله اين است كه همه حق دارند در فهم مسائل اسلامى بينديشند و اجتهاد كنند، و اگر گروهى را از اجتهاد نهى كنيم در واقع با عموميّت كتاب و سنّت مخالفت كرده‌ايم و همچنين حرف اين و آن را بر سخنان خدا و رسولش مقدّم داشته‌ايم.

د) شهادت ائمّه مذاهب اربعه بر انفتاح‌

ائمّه مذاهب اربعه خود نيز اعلام داشته‌اند:

فتواى ما آخرين كلام نيست، بلكه هركس حق دارد ادلّه را ملاحظه كند و نظر دهد، خواه مطابق فتواى ما باشد يا خير، به متن سخن آنها توجّه كنيد:

ابو حنيفه مى‌گويد:

[1]. ارشاد النقاد، ص 45.

[2]. أبو إسحاق ابراهيم بن موسى شاطبى، اصولى، مفسّر، محدّث و لغوى است او نويسنده كتابهاى: الاعتصام، الموافقات و المجالس است. شاطبى از شهر شاطبه، شهرى از منطقه اندلس است. (الكنى والألقاب‌، ج 2، ص 347).

[3]. ارشاد النقاد، ص 35.

[4]. محمّد بن على بن محمّد بن عبد اللَّه معروف به شوكانى، مردى دانشمند و استاد بود. تدريس مى‌كرد، فتوا مى‌داد و كتاب مى‌نوشت. وى در شبانه روز حدود سيزده درس مى‌گفت. كتاب ارشاد الفحول و الدر النضيد از اوست. در سال 1250 ق وفات يافت. شوكان منطقه‌اى است در يمن. (الكنى و الالقاب‌، ج 2، ص 372- 371).

[5]. ارشاد النقاد، ص 29- 25.