«ميرزا محمّد تقى حائرى شيرازى، پيشواى انقلاب عراق و برافروزنده شعله آن قيام و جنبش، از بزرگترين عالمان و مجتهدان عصر خود بود. او يكى از مشهورترين چهره‌هاى شناخته شده در علم و تقوا و غيرت و شهامت دينى بود ... بعد از درگذشت استادش، ميرزاى شيرازى بزرگ، به دليل شايستگى و فضل و دانش و برازندگى به جانشينى وى تعيين شد و مرجع تقليد شيعيان گرديد، وى با فتواى مشهورش بر ضد اشغال گران انگليس، اعلام جهاد كرد». [1]

5. حاج ميرزا محمّد حسين نايينى، (م 1355): حاج ميرزا حسين نايينى از اكابر فقها و اصوليان قرن چهاردهم هجرى است، شهرت بيشتر او در علم اصول فقه است، بسيارى از فقهاى زمان، شاگرد اويند و بر عروة الوثقى‌ از مرحوم محمّد كاظم طباطبايى حاشيه دارد.

6. آية اللَّه حاج شيخ عبد الكريم حائرى يزدى (م 1355) [2] مؤسّس حوزه علميّه قم: برخى كتابهاى فقهى ايشان عبارتند از: كتاب رضاع‌؛ كتاب الصلاة؛ كتاب المواريث‌ و كتاب النكاح‌ و در اصول فقه كتاب معروف ايشان‌ درر الفوائد است.

7. آية اللَّه سيّد ابو الحسن اصفهانى (م 1365): كتاب معروف فقهى ايشان كتاب‌ وسيلة النجاة است. ايشان از فقهاى عصر خود بود كه مرجعيّت عام داشته و بسيارى از مراجع عصر حاضر از محضر ايشان بهره برده‌اند. [3]

8. آية اللَّه حاج سيّد حسين طباطبايى بروجردى (م 1380): از مراجع بزرگ تقليد كه مقلّدان فراوانى داشته و داراى رساله عمليّه و كتب فقهى در صلاة مسافر و صلاة جمعه بوده است. [4]

9. آية اللَّه سيّد محسن حكيم (م 1390): وى از شاگردان آخوند خراسانى، آقا ضياى عراقى و ميرزاى نايينى بود. سال‌ها مرجعيّت بخشى از شيعيان- بويژه مردم عراق- را بر عهده داشت.

كتاب‌هايى نيز در فقه از او به يادگار مانده است كه مهمترين آنها، كتاب ارزشمند مستمسك العروة الوثقى‌ است. [5]

قرن پانزدهم:

در اين قرن نيز فقها و صاحبان فتواى بسيارى ظهور كردند كه گروهى به رحمت ايزدى پيوستند و گروهى ديگرى هم اكنون زعامت و مرجعيّت شيعه را

[1]. اعيان الشيعة، ج 9، ص 192.

[2]. مرحوم آية اللَّه بروجردى، در مورد «كتاب الصلاة» مرحوم آية اللَّه شيخ عبد الكريم حائرى فرموده‌اند: من تاكنون كتابى به اين كم لفظى و پرمعنايى نديده‌ام.

[3]. آية اللَّه سيّد أبو الحسن اصفهانى سيّدى بزرگوار و شخصيتى يگانه و استثنايى بود. داراى حافظه‌اى عجيب، دست بخشنده، اخلاق محمّدى و دربردارنده خصلت‌هاى كمالى بود. زعامت و پيشوايى شيعه را عهده‌دار شد. او رو به گسترش نهاد، تا آنجا كه در تمامى بلاد شيعى به عنوان مفتى و مرجع شناخته شد. (طبقات اعلام الشيعة نقباء البشر، ج 1، ص 41).

[4]. آية اللَّه بروجردى، پژوهشگر و محقّقى برجسته، كه به قوّت رأى و دقّت نظر و سلامت فكر در مسائل فقه و اصول معروف بود. بيش از چهار دوره اصول را از محضر محقّق عراقى فرا گرفت و در فقه از محضر آية اللَّه اصفهانى بهره برد. (نهاية الافكار فى مباحث الألفاظ، مقدّمه، صفحه د).

[5]. ر. ك: اعيان الشيعة، ج 9، ص 56.