استرآبادى (م 1028) بود. [1]

محمّد امين استرآبادى كه داماد استادش نيز بود، در كتاب‌ دانش‌نامه شاهى‌ [2] مى‌نويسد:

«وقتى كه من علم حديث را نزد ميرزا محمّد استرآبادى آموختم، به من گفت: طريقه اخباريون را احيا كن و شبهاتى را كه در اين روش وجود دارد، مرتفع ساز!»

علّت پيدايش تفكّر اخبارى‌گرى:

به نظر مى‌رسد مهم‌ترين علّت پيدايش تفكّر اخبارى‌گرى، سخت‌گيرى جمعى از فقها در امر حديث و توجّه بيشتر به عقل و استدلالات عقلى بود.

به واقع گرايش شديد به اخبار را مى‌توان عكس العمل شديد در برابر عقل‌گرايى مرحوم محقّق اردبيلى و شاگردان و پيروانش دانست.

در گذشته جمعى از فقها در استنباطات خويش فقط به كتاب و سنّت توجّه داشتند و از ورود عقل به مباحث فقهى- براى دورى جستن از عمل به قياس و رأى- اجتناب مى‌كردند، ولى برخى ديگر از فقها، مانند عمّانى و اسكافى، از استنباط عقلى در مسائل شرعى و فقهى بهره‌ها مى‌گرفتند، تا اينكه شيخ مفيد و شيخ طوسى با بهره‌گيرى از هر دو مكتب، تعادلى ميان آن دو روش برقرار ساختند و اين خط و مسير، سالها ادامه داشت، ولى در قرن دهم رويكرد تازه‌اى به عقل و سخت‌گيرى در تمسّك به احاديث به وجود آمد كه پرچمدار اين نهضت محقّق اردبيلى بود.

پس از وى، صاحب‌ مدارك‌، صاحب‌ معالم‌ و محقّق سبزوارى نيز، همين تفكّر را تقويت كردند. در چنين فضايى استرآبادى كه در حجاز و در محيط حديثى اقامت گزيده بود، تفكّر حديثى و اخبارى بر وى سلطه افكند و با تصلّب در اخبار، به نفى عقل‌گرايى پرداخت؛ كه نتيجه آن مخالفت با شيوه اصوليين و عقل‌گرايان و ايجاد شيوه‌اى علمى در اخبارگرى شد. [3]

برخى از فقهاى اخبارى:

فقها و دانشمندان اخبارى كه پس از محمّد امين استرآبادى آمده‌اند، در شدت و تعصّب متفاوت بوده‌اند. افكار و عقايد بسيارى از فقها و دانشمندان اخبارى با مرحوم استرآبادى تفاوت داشت، در نهايت صاحب حدائق فقيهى اخبارى ولى در حد اعتدال و انصاف و محقّقى متتبّع بود و با همين اعتدال و انصافش، در واقع سبب به پايان رسيدن عصر اخبارى‌گرى شد.

به هر حال، مهمترين فقهاى اخبارى عبارتند از:

1. ملا محمّد تقى مجلسى (م 1070).

ملا محمّد تقى مجلسى (مجلسى اوّل) مردى‌

[1]. ر. ك: امل الآمل‌، ج 2، ص 281.

[2]. نسخه‌اى از اين كتاب در كتابخانه آية اللَّه مرعشى در شهر قم موجود است. وى اين كتاب را به زبان فارسى در مكّه مكرّمه نوشته است.

[3]. ر. ك: فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام‌، ج 1، ص 40- 39 (براى آگاهى از ديگر عللى كه براى پيدايش حركت اخبارى‌گرى گفته شد، ر. ك: موسوعة طبقات الفقهاء، مقدّمه، جزء 2، ص 391- 386).