و به عبارت سوّم عبادت نياز به دو چيز دارد؛ «حسن فعلى» و «حسن فاعلى» كه هر دو از اركان عبادت محسوب مى‌شود. منظور از حسن فعلى اين است كه عبادت ذاتا مطلوب و محبوب مولى باشد؛ مثل سجده كه حسن فعلى دارد، و ذاتا مطلوب است، و مراد از حسن فاعلى اين است كه انجام دهنده عبادت هم نيّت خوبى داشته باشد، و عبادتش براى قرب به پروردگار باشد؛ نه براى هوى و هوس و رياكارى و مانند آن.

اگر هر دو ركن، يا يكى از آنها نباشد، آن عبادت ارزشى نخواهد داشت. مثل اين كه برخى از عوام مى‌گويند: به خاطر رضاى خدا چند ناسزا به فلان انسان بد دادم! اين يك خيال واهى است؛ چون حسن فعلى ندارد، اگر بپذيريم كه قصد قربت داشته باشد.

همان گونه كه اگر شخصى به قصد رژيم لاغرى روزه بگيرد، كار او عبادت محسوب نمى‌شود؛ هر چند روزه حسن فعلى دارد ولى در اينجا حسن فاعلى ندارد.

اشكال عمده عبادتهاى استيجارى‌

با توجّه به توضيحى كه در مورد قصد قربت گفته شد [1] عبادات استيجارى مشكل پيدا مى‌كند، چون مستأجر، نماز، يا روزه، يا مانند آن را، به قول بعضى به قصد الفلوس، انجام مى‌دهد، نه به قصد الخلوص! و دليل آن اين است كه اگر وجهى دريافت نكند عملى انجام‌

[1]. فقها معمولا در مبحث «وضو» به طور گسترده پيرامون قصد قربت بحث مى‌كنند.