و بعد از بحث نسبتاً مشروحى در اين زمينه، اضافه مىكند: «توسّل جستن به مقام غير پيامبر صلى الله عليه و آله در پيشگاه خدا نيز مانعى ندارد به شرط اين كه او حقيقتاً در پيشگاه خدا مقامى داشته باشد». «1»
و اما در منابع شيعه موضوع به قدرى روشن است كه نياز به نقل حديث ندارد.
***
4- چند يادآورى
اوّلًا- همان طور كه گفتيم، منظور از توسّل اين نيست كه كسى حاجت را از پيامبر يا امامان بخواهد، بلكه منظور اين است كه: به مقام او در پيشگاه خدا متوسّل شود، و اين در حقيقت، توجه به خدا است؛ زيرا احترام پيامبر نيز به خاطر اين است كه: فرستاده او بوده و در راه او گام برداشته و ما تعجب مىكنيم از كسانى كه اين گونه توسّل را يك نوع شرك مىپندارند در حالى كه شرك اين است كه براى خدا شريكى در صفات و اعمال او قائل شوند و اين گونه توسّل به هيچ وجه شباهتى با شرك ندارد.
ثانياً- بعضى اصرار دارند ميان حيات و وفات پيامبر و امامان عليهم السلام فرق بگذارند، در حالى كه گذشته از روايات فوق- كه بسيارى از آنها مربوط به بعد از وفات است- از نظر يك مسلمان، پيامبران و صلحاء، بعد از مرگ «حيات برزخى» دارند، حياتى وسيعتر از عالم دنيا همان طور كه قرآن درباره شهداء به آن تصريح كرده مىگويد: «آنها را مردگان فرض نكنيد آنها زندگانند». «2»
ثالثاً- بعضى نيز اصرار دارند ميان تقاضاى دعاء از پيامبر، و بين سوگند