وسيعى دارد و هر گونه مخالفت با حق را- چه در مرحله عقائد، و چه در مرحله دستورات فرعى- شامل مىشود، و اگر مشاهده مىكنيم «كفر» غالباً در مخالفت با اصول دين استعمال مىشود، دليل بر اين نيست كه منحصراً به همان معنى بوده باشد، به همين دليل در آيه بالا در مورد «ترك حج» به كار رفته است، لذا در روايتى از امام صادق عليه السلام نقل شده كه: «كفر» را در آيه به معنى «ترك»، تفسير فرموده است. «1»
به عبارت ديگر، كفر و فاصله گرفتن از حق- همانند ايمان و توجه به حق- مراحل و درجاتى دارد كه هر كدام براى خود داراى احكام مخصوصى است، و با توجه به اين حقيقت، بسيارى از مشكلات كه در معنى آيات و روايات مربوط به كفر و ايمان پيش مىآيد، حل مىشود.
به هر حال از آيه فوق دو مطلب استفاده مىشود:
نخست، اهميت فوق العاده حج است كه از «ترك» آن تعبير به «كفر» شده است، مرحوم «صدوق» در كتاب «من لا يحضره الفقيه» از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نقل مىكند: به على عليه السلام فرمود: يا عَلِيُّ تارِكُ الْحَجِّ وَ هُوَ مُسْتَطِيعٌ كافِرٌ يَقُولُ اللَّهُ تَبارَكَ وَ تَعالى: وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلا وَ مَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعالَمِينَ.
يا عَلِيُّ! مَنْ سَوَّفَ الْحَجَّ حَتَّى يَمُوتَ بَعَثَهُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ يَهُودِيّاً أَوْ نَصْرانِيّاً: «اى على! كسى كه حج را ترك كند- با اين كه توانائى دارد- كافر محسوب مىشود، زيرا خداوند مىفرمايد: بر مردمى كه استطاعت دارند به سوى خانه خدا بروند، لازم است حج به جا بياورند و كسى كه كفر بورزد (آن را ترك