مىگويد: «از امام عليه السلام درباره ابليس سؤال كردم- كه آيا از فرشتگان بود؟-
فرمود: نه از جن بود، اما همراه فرشتگان بود، آن چنان كه آنها فكر مىكردند از جنس آنان است (به خاطر عبادت و قربش نسبت به پروردگار) ولى خدا مىدانست از آنها نيست، هنگامى كه فرمان سجود، صادر شد، آنچه مىدانيم تحقق يافت» (پردهها كنار رفت و ماهيت ابليس آشكار گرديد). «1»
درباره «ابليس» و به طور كلّى شيطان بحثهاى مشروحى ذيل آيات 11 تا 18 «اعراف» بيان كردهايم «2» و در سوره «انعام» ذيل آيه 112 «3» و در سوره «بقره» ذيل آيه 34 «4» نيز بحثهائى آمده است.
***
2- گمراهان را نبايد به معاونت دعوت كرد
گر چه در آيات فوق، سخن از خداوند است، و اين كه خداوند از گمراهان كمك نمىگيرد، به علاوه مىدانيم اصولًا، خدا نياز به معين و كمككار ندارد چه رسد به اين كه گمراه باشد يا نباشد.
ولى اشاره به يك درس بزرگ است براى همگان كه در كارهاى جمعى، همواره كسانى را به يارى طلبند كه، هم خودشان در خط صحيح حق و عدالت باشند و هم دعوتكننده به چنين خطى، و بسيار ديدهايم افراد پاكى را كه به خاطر عدم دقت در انتخاب دستياران خود، گرفتار انواع انحرافها و مشكلات و انواع ناكامىها و بدبختىها شدهاند.
جمعى از گمراهان و گمراهكنندگان دور آنها را گرفته، و نظام كارشان را به تباهى كشيدهاند، و سرانجام همه سرمايههاى انسانى و اجتماعيشان را بر باد