وجودتان آشكار مىسازد و انواع صفات زشت را كه در عصر جاهليت، جامعه شما را فرا گرفته بود مىزدايد.
3- «و كتاب و حكمت به شما مىآموزد» «وَ يُعَلِّمُكُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ».
گر چه «تعليم» به طور طبيعى مقدم بر «تربيت» است، اما همان گونه كه سابقاً هم اشاره كرديم: قرآن مجيد براى اثبات اين حقيقت كه هدف نهائى «تربيت» است غالباً آن را مقدم بر تعليم آورده است:
فرق ميان «كتاب» و «حكمت»، ممكن است از اين نظر باشد كه: «كتاب»، اشاره به آيات قرآن و وحى الهى است كه به صورت اعجاز بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شده، ولى «حكمت»، سخنان پيامبر صلى الله عليه و آله و تعليمات او است كه «سنت» نام دارد.
و نيز ممكن است: «كتاب»، اشاره به اصل دستورات باشد و «حكمت»، اشاره به «اسرار، فلسفهها، علل و نتائج» آن.
بعضى از مفسران نيز احتمال دادهاند «حكمت»، اشاره به حالت و ملكهاى باشد كه از تعليمات كتاب حاصل مىشود، و با داشتن آن انسان مىتواند هر كار را به جاى خود انجام دهد. «1»
نويسنده تفسير «المنار» بعد از ذكر تفسير نخست (منظور از حكمت «سنت» است) آن را نادرست مىشمرد، و به آيه 39 سوره «اسراء»: ذلِكَ مِمَّا أَوْحى إِلَيْكَ رَبُّكَ مِنَ الْحِكْمَة: «اينها از امورى است كه پروردگارت از حكمت به تو وحى فرستاده» استدلال مىكند.
ولى به عقيده ما پاسخ اين ايراد روشن است؛ زيرا حكمت، معنى وسيعى دارد و ممكن است به آيات قرآن و اسرارى كه از اين طريق بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شده اطلاق گردد.