ضمنا توجّه داشته باشيد كه هر يك از احكام اوّليّه و ثانويّه بر دو قسم تقسيم مى‌شود: احكام اوّليّه عامّه و خاصّه، و احكام ثانويّه عامّه و خاصّه.

به مثالهاى زير توجّه كنيد:

1- وجوب جهاد بر مسلمانان در مقابل دشمنان، يكى از احكام اوّليّه است. ولى هنگامى كه فقيه حاكم تصميم به اجراى اين حكم مى‌گيرد، مقرّرات خاصّى براى آن وضع مى‌كند. مثلا مى‌گويد: بايد لشكريان اسلام در فلان روز به سمت جبهه‌ها حركت كنند. در اين مثال، اصل وجوب جهاد حكم كلّى اوّلى است، كه در ضمن يك حكم حكومتى خاص به اجرا در مى‌آيد.

2- حرمت ضرر زدن به ديگران- كه از قاعده لا ضرر استفاده شده- يك حكم ثانوى است. فقيه در مقام اجراى اين قانون، مقرّرات و قوانين خاصّى نظير تعيين و نظارت بر قيمتها وضع مى‌كند، تا جلوى آسيب رساندن به قشرهاى ضعيف جامعه را بگيرد. در اين مثال، حرمت ضرر حكم عام ثانوى است، كه در ضمن يك حكم حكومتى خاص تحقّق يافته است.

3- وجوب حفظ نظام و حرمت اختلال در آن، از ديگر احكام اوّليّه است.

هنگامى كه فقيه تصميم به اجراى آن مى‌گيرد، قوانين و مقرّرات كلّى براى آن وضع مى‌نمايد. مثل قوانين راهنمايى و رانندگى و عبور و مرور وسائل نقليّه، يا قوانين مربوط به شهرداريها و كارمندان دولت و مانند آن. در اين مثال وجوب حفظ نظام حكم كلّى اوّلى است، كه در ضمن احكام كلّى حكومتى ديگر پياده مى‌گردد.

4- قاعده «لا ضرر و لا ضرار فى الاسلام» حكم ثانوى است. اگر فقيه بخواهد آن را اجرا كند قانون كلّى وضع مى‌كند. مثل منع اشتغال اطفال و پيرمردان و پيرزنان در شرايط خاص و ويژه. بنابراين قاعده لا ضرر حكم‌