و كتاب خدا همين را مى‌گويد.

امّا اينكه گفتيد: ما بيشتر زحمت كشيده‌ايم، مى‌دانيد عده‌اى از همه بيشتر اسلام را يارى كرده‌اند، پيامبر در تقسيم بيت‌المال آنان را با ديگران به يك چشم مى‌نگريست».

ابن ابى الحديد سپس مى‌گويد:

«اگر گفته شود ابو بكر اموال را به طور مساوى تقسيم مى‌كرد، پس چرا كسى اعتراض نكرد؟ در پاسخ بايد گفت: او بعد از پيغمبر بود و مردم با تقسيم پيغمبر عادت كرده بودند؛ امّا هنگامى كه عمر سر كار آمد عده‌اى را برترى داد، و پس از او عثمان اين برترى را بيشتر كرد.

اين عمل، 22 سال ادامه پيدا كرد و مردم به اين وضع عادت كردند. برگرداندن مردم از اين وضع اين مشكلات را به وجود مى‌آورد». [1]

2. جايگاه واقعى مشورت‌

بى‌شك مشورت از اصول شناخته شده اسلام و همه عقلاى جهان است و همان‌گونه كه در روايات وارد شده، عقل واحدى را به عقول كثيره پيوند مى‌زند «من شاور الرّجال شاركهم في عقولهم» [2] ولى مشورت اركان و شرايطى دارد كه اگر از آنها دور شود نه تنها مفيد نخواهد بود؛ بلكه گاه نتيجه معكوس مى‌دهد. از جمله مشورت بايد در امورى باشد كه مورد ترديد و نفى و اثبات واقع مى‌شود و اگر مردم بخواهند احكام و موضوعات مسلّم را تحت مشورت قرار دهند چه بسا باعث ترديد در اساس احكام الهى و وظايف مسلّم عقلى مى‌گردد.

فى‌المثل كسى بخواهد مسئله وجوب حج يا حجاب اسلامى را به آراى‌

[1]. شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 7، ص 43- 45.

[2]. نهج البلاغه، كلمات قصار، 161.