خاك بر پا گشته؛ قبرهايى كه به يكديگر نزديك است؛ ولى ساكنانش از يكديگر دورند! آنها در ميان اهل محلّه وحشت و در عين حال و افراد فارغ البال قرار گرفته‌اند. آنها هرگز انسى به وطنهاى خود (قبرها) پيدا نمى‌كنند و همچون همسايگان با يكديگر ديدارى ندارند با اينكه به هم نزديك‌اند و خانه‌هايشان در كنار يكديگر است. چگونه ممكن است با هم ديدار كنند در حالى كه فنا و فرسودگى با سينه سنگين خود آنها را در هم كوبيده و سنگها و خاكها جسمشان را خورده است.

شرح و تفسير همسايگان دور از هم!

امام عليه السّلام در اين بخش از خطبه دست مخاطبان خود را گرفته و به اعماق تاريخ پيشينيان مى‌برد و سرنوشت آنها را بعد از يك عمر طولانى با آن‌همه قوّت و قدرت و عزّت، نشان مى‌دهد و ديروز و امروزشان را در كنار هم مى‌نهد و بزرگ‌ترين و مؤثّرترين درس عبرت را به مخاطبان خود كه جميع بندگان خدا از هر قوم و ملّتى هستند مى‌آموزد و مى‌فرمايد: «بدانيد اى بندگان خدا! شما و آنچه در آن از اين دنيا هستيد در همان مسيرى قرار داريد كه پيشينيان شما بودند»؛ (و اعملوا عباد اللّه أنّكم و ما أنتم فيه من هذه الدّنيا على سبيل من قد مضى قبلكم).

سپس به شرح اين مجمل مى‌پردازد: «همان كسانى كه عمرشان از شما طولانى‌تر و سرزمينشان آبادتر و آثارشان از شما گسترده‌تر و ماندگارتر بود امّا چيزى نگذشت كه صداهايشان خاموش گشت، نيروها و حركاتشان از كار افتاد، اجسادشان كهنه، خانه‌هايشان خالى و آثارشان محو گرديد»؛ (ممّن كان أطول منكم أعمارا، و أعمر ديارا، و أبعد آثارا؛ أصبحت أصواتهم هامدة [1]، و رياحهم‌

[1]. «هامدة» از ريشه «همود» در اصل به معناى خاموش شدن آتش و فرونشستن حرارت آن است، سپس به خاموش شدن صداها اطلاق شده و در جمله بالا همين معنا اراده شده است.