للأرض عمادا، و أرّزها [1] فيها أوتادا، فسكنت على حركتها من أن تميد [2] بأهلها، أو تسيخ‌ [3] بحملها، أو تزول عن مواضعها).

چگونه كوهها به زمين آرامش مى‌دهند و جلوى لرزشها را مى‌گيرند؟

پاسخ اين سؤال باتوجّه به يك نكته روشن است و آن اينكه هسته درون زمين مواد مذاب و گازهاست كه پيوسته به قشر بيرونى فشار مى‌آورد و گاه به صورت آتش‌فشانها ظاهر مى‌شود؛ ولى كوهها با آن ريشه‌هاى محكم و به هم پيوسته‌اى كه دارند اين فشارها را تحمّل مى‌كنند و از لرزشهاى پى‌درپى باز مى‌دارند و مايه آرامش قشر جامد زمين مى‌شوند.

افزون براين، كوهها در برابر فشار بيرونى كه برخاسته از جاذبه ماه و خورشيد و جزر و مدّ حاصل از آن است عامل مؤثّرى براى آرامش زمين محسوب مى‌شوند.

از طرف ديگر پناهگاهى هستند در برابر طوفانهايى كه همواره بر سطح زمين مى‌وزد و ممكن است زندگى انسانها را دستخوش تزلزل سازد.

براى توضيح بيشتر درباره اسرار آفرينش كوهها و نقش آنها در پيشگيرى از تزلزل پوسته جامد زمين به جلد چهارم همين كتاب صفحه 149 ذيل خطبه 91 مراجعه فرماييد.

در ضمن جمله‌ «فسكنت على حركتها ...» (با توجّه به تعبير به «على») به خوبى نشان مى‌دهد كه امام اشاره روشنى به حركت زمين در آن عصر و زمان فرموده كه همه علماى هيئت در آن عصر، زمين را ساكن مى‌پنداشتند، زيرا مى‌فرمايد: در عين اينكه زمين حركت دارد آرام است و اهل خود را مضطرب و متزلزل نمى‌سازد.

[1]. «ارّز» از ريشه «رزّ» بر وزن «حظّ» به معناى فروبردن است.

[2]. «تميد» از ريشه «ميد» بر وزن «صيد» به معناى حركت و لرزش و اضطراب است.

[3]. «تسيخ» از «سوخ» است كه در همين بخش از خطبه تفسير شد.