حكم ناسخ جاى منسوخ را گرفته است) يا از پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله نهى درباره چيزى شنيده است كه بعدا به آن امر فرموده، در حالى كه اين شخص (از حكم دوم) آگاه نشده است. به اين ترتيب در حقيقت اين شخص منسوخ را فراگرفته و حفظ كرده؛ ولى ناسخ را حفظ نكرده است. اگر او مى‌دانست آنچه را شنيده است نسخ شده آن را رها مى‌ساخت و اگر مسلمانان هنگامى كه آن حكم را از وى شنيدند مى‌دانستند نسخ شده است آن را ترك مى‌كردند.

شرح و تفسير احاديث ناسخ و منسوخ‌

در اين بخش از خطبه، امام عليه السّلام به دو قسمت دير از عوامل اختلاف و تعارض احاديث اشاره مى‌كند؛ نخست مى‌فرمايد: « (ديگر از عوامل اختلاف حديث اين است كه) كسى از رسول خدا صلّى اللّه عليه و اله چيزى را شنيده است؛ امّا به صورت صحيح آن را به خاطر نسپرده و در آن اشتباه نموده، هر چند از روى علم و عمد به آن حضرت دروغ نبسته است. اين حديث آميخته با خطا در اختيار اوست و آن را روايت و به آن عمل مى‌كند و مى‌گويد من آن را از رسول خدا صلّى اللّه عليه و اله شنيده‌ام»؛ (و رجل سمع من رسول اللّه شيئا لم يحفظه على وجهه، فوهم فيه، و لم يتعمّد كذبا، فهو في يديه، و يرويه و يعمل به، و يقول: أنا سمعته من رسول اللّه صلّى اللّه عليه و اله).

اين اشتباه كارى، گاه از سهل انگارى و تسامح و تساهل ناشى مى‌شود و گاه از عدم آگاهى به مفاهيم الفاظ و جمله و گاه به سبب اينكه انسان جايز الخطا و محل سهو و نسيان است. سبب آن هر چه باشد نتيجه آن يكى است و آن انتقال ناصحيح به ديگران است.

مثلا در حديثى از عبد اللّه عمر مى‌خوانيم كه پيغمبر خدا صلّى اللّه عليه و اله فرمود: «إنّ الميّت ليعذّب ببكاء أهله عليه؛ ميّت به سبب گريه بستگانش بر او عذاب مى‌شود».