نكته پاسخ به چند سؤال‌

1. بى‌شك امام حسن مجتبى عليه السّلام در آن روز بيش از سى سال داشت، زيرا ميلاد مبارك ايشان در سال سوم هجرى بود و حادثه صفّين در سال 37 واقع شد، بنابراين تعبير به «غلام» كه به معناى «نوجوان» است چه مناسبتى دارد؟

در پاسخ بايد به اين نكته توجه كرد كه واژه غلام هرچند معمولا به نوجوان و حدّ فاصل ميان طفل و شابّ (كودك و جوان) گفته مى‌شود؛ ولى همان‌گونه كه بعضى از ارباب لغت تصريح كرده‌اند [1] به افراد بزرگسال نيز اطلاق مى‌گردد.

افزون بر اينكه پدران اين تعبير را نسبت به فرزندان در هر سنّ و سالى به كار مى‌برند. در عرف عرب به خادمان نيز در هر سنّ و سالى باشند واژه «غلام» اطلاق مى‌شود.

در هر حال اطلاق غلام از سوى امام عليه السّلام نسبت به فرزندش امام حسن عليه السّلام مطلب بعيدى نيست.

2. مطابق آنچه در بالا آمد امام حسن و همچنين امام حسين عليهما السّلام در آن زمان بيش از سى سال سن داشتند (زيرا فاصله آن‌دو بزرگوار يك سال يا كمتر از يك سال بود) و قاعدتا در آن زمان صاحب همسر و فرزند بودند با اين حال، چگونه امام مى‌فرمايد: مى‌ترسم با شهادت اين دو، نسل رسول خدا قطع شود؟

در پاسخ مى‌گوييم: منظور اين بوده كه آنها بمانند و هر چه بيشتر نسل پيامبر فزونى يابد، زيرا باوجود دشمنان بسيار اين نسل با بركت از جوانب مختلف در خطر بوده است.

3. چگونه امام عليه السّلام بقاى نسل پيامبر به بقاى آن‌دو بزرگوار و فرزندانشان دانسته، درحالى‌كه معمول عرب اين است كه نسل را از طريق پسر مى‌دانستند،

[1]. لسان العرب، ماده «غلم».