محكم درهم مى‌شكنند و آن سنگهاى سخت چنان متلاشى و صاف مى‌شود كه همچون سرابى لرزان و متلألئى به نظر مى‌آيد و جاى آنها، صاف و هموار مى‌گردد كه گويى هرگز كوهى در آنجا وجود نداشته است»؛ (و ينفخ في الصّور، فتزهق‌ [1] كلّ مهجة [2]، و تبكم‌ [3] كلّ لهجة، و تذلّ الشّمّ‌ [4] الشّوامخ‌ [5]، و الصّمّ‌ [6] الرّواسخ‌ [7]، فيصير صلدها [8] سرابا رقرقا [9]، و معهدها [10] قاعا [11] سملقا [12]).

از مجموع آيات قرآن به خوبى استفاده مى‌شود كه دو نوع تحوّل شديد و تكان‌دهنده در پايان جهان و آستانه رستاخيز رخ مى‌دهد كه از آنها تعبير به نفخ صور (دميدن در

[1]. «تزهق» از «زهوق» بر وزن «غروب» به معناى هلاكت و نابودى است.

[2]. «مهجه» در اصل به معناى خونى است كه در درون قلب وجود دارد و حيات آدمى به آن بسته است.

سپس به خود قلب اطلاق شده است.

[3]. «تبكم» از «بكم» بر وزن «قلم» به معناى لال شدن و از كار افتادن زبان گرفته شده و «بكم» بر وزن «قفل» جمع «ابكم» يعنى شخص گنگ و لال.

[4]. «شمّ» جمع «أشمّ» به معناى مرتفع است.

[5]. «شوامخ» جمع «شامخ» به معناى بلند است، بنابراين «الشمّ الشوامخ» به عنوان تأكيد براى كوه‌هاى بلند ذكر شده است.

[6]. «صمّ» جمع «أصم» گاه به معناى ناشنوا و گاه به معناى سنگهاى سخت مى‌آيد و در جمله بالا در معناى دوم استعمال شده است.

[7]. «رواسخ» جمع «راسخ» به معناى محكم و پابرجاست.

[8]. «صلد» در اصل سنگ صاف و سختى را گويند كه چيزى بر آن نمى‌رويد. سپس به معناى بخيل و انعطاف‌ناپذير نيز استعمال شده و در اينجا همان معناى اوّل مراد است.

[9]. «رقرق» به معناى اشك خفيفى است كه در چشم حلقه مى‌زند و مى‌درخشد و از آن خارج نمى‌شود.

سپس به هرچيز كم و خفيفى اطلاق شده و نيز به معناى برق زدن و تلألؤ نيز بكار رفته است و در جمله بالا به همين معناى اخير است.

[10]. «معهد» جايگاهى است كه به سوى آن بازمى‌گردند و در تعبيرات امروز به آموزشگاه نيز اطلاق مى‌شود و «معهدها» در اين خطبه به معناى جايگاه كوه‌هاست.

[11]. «قاع» يعنى زمين صاف و مستوى.

[12]. «سملق» زمين صافى است كه هيچ جاى آن بلندتر از جاى ديگر نباشد.