دلسوزى و خيرخواهى كرد و به سوى كمال هدايت نمود، و به عدل و داد امر فرمود.

رحمت و سلام خدا بر او و خاندانش باد»؛ (و أشهد أنّ محمّدا عبده و رسوله، أرسله و أعلام الهدى دارسة [1]، و مناهج الدّين طامسة [2]، فصدع‌ [3] بالحقّ؛ و نصح للخلق، و هدى إلى الرّشد، و أمر بالقصد، صلّى اللّه عليه و آله و سلّم).

اعلام هدى به معناى نشانه‌هايى است كه در مسير راه مسافران قرار مى‌دهند تا جاده را گم نكنند (مانند علائم راهنمايى امروز كه بر سر راهها مى‌گذراند تا هركس مقصد خويش را بشناسد و پيش گيرد) و در اينجا اشاره به تعليمات آنها و پيشوايان دين و آموزه‌هاى كتب آسمانى است.

جمله‌ «و مناهج الدّين طامسة» اشاره به قوانين آسمانى است كه در عصر جاهليّت به فراموشى سپرده شده بود.

آرى در چنين شرايط و چنين محيطى كه ظلمت كفر، همه‌جا را فراگرفته بود، پيغمبر اسلام قيام كرد و چهار برنامه را اجرا فرمود: نخست حق را در معارف دينى آشكارا بيان كرد. سپس به خيرخواهى مردم برخاست و با اندرزها و نصايح خود آنها را به ترك گناه و فساد و زشتيها و نامرديها فراخواند و در مرحله سوم آنها را به آنچه مايه تكامل انسان بود هدايت كرد و در چهارمين مرحله دعوت به عدل و داد و ميانه‌روى و اعتدال در

[1]. «دارسة» از ريشه «در است» در اصل به معناى تكرار چيزى است و از آنجا كه به هنگام فراگرفتن چيزى، استاد مطالب را تكرار مى‌كند به آن درس مى‌گويند و چون حوادث پى‌درپى، و باد و باران سبب فرسودگى و كهنگى بناها مى‌شود اين تعبير به معناى فرسودگى نيز به كار مى‌رود و در خطبه بالا اشاره به همين معناست.

[2]. «طامسة» از «طمس» بر وزن «شمس» به معناى محو شدن و از بين رفتن آثار چيزى است و به معناى محو كردن نيز آمده است.

[3]. «صدع» از ريشه «صدع» بر وزن «صبر» در اصل به معناى مطلق شكافتن يا شكافتن اجسام محكم است و چون با شكافتن چيزى درونش آشكار مى‌شود اين واژه به معناى آشكار كردن نيز به كار مى‌رود و در خطبه بالا همين معنا اراده شده است.