تازه بيان مى‌كند و مى‌فرمايد: «و گواهى مى‌دهم كه معبودى جز خداوند يكتا نيست، گواهى برگرفته از ايمان و يقين و اخلاص و اذعان»؛ (و أشهد أن لا إله إلّا اللّه، شهادة إيمان و إيقان، و إخلاص و إذعان‌ [1]).

اين چهار تعبير (ايمان و ايقان و اخلاص و اذعان) اشاره به چهار مرحله از باورهاى دينى است؛ ايمان مرحله اوّل است كه انسان چيزى را مى‌پذيرد و باور مى‌كند، هرچند ممكن است در اطراف آن، شكوك و شبهات جزئى وجود داشته باشد؛ ولى مرحله ايقان مرحله‌اى است كه گردوغبار آن شبهات و شكها زدوده مى‌شود و باورهاى قلبى شفاف و درخشنده مى‌گردد.

مرحله اخلاص مرحله نفى ما سوى اللّه است كه همه‌چيز را غير خدا كنار مى‌زند، تنها او را مى‌بيند و به او عشق مى‌ورزد و با او سخن مى‌گويد و از او طلب مى‌كند و سرانجام مرحله اذعان فرامى‌رسد كه به گفته اهل لغت به معناى اقرار آميخته با خضوع است؛ يعنى ايمان او در جاى جاى اعمال و گفتار و رفتار او آشكار مى‌شود و همه زندگى او به رنگ الهى درمى‌آيد و مصداق‌ «صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً» [2] مى‌شود.

بديهى است هرگاه ايمان و يقين و اخلاص در وجود انسان ريشه‌دار شود ثمره نهايى آن همان اعمال انسان است.

آن‌گاه امام بعد از شهادت به يكتايى پروردگار، به شهادت نبوّت با ذكر صفات برجسته‌اى از پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و اله و اشاراتى به اهداف نبوّت مى‌پردازد و مى‌فرمايد: «و گواهى مى‌دهم كه محمّد بنده و فرستاده اوست، هنگامى او را فرستاد كه نشانه‌هاى هدايت كهنه و فرسوده، و جادّه‌هاى دين محو شده بود. او حق را آشكار ساخت و براى مردم‌

[1]. «اذعان» از «ذعن» بر وزن «وطن» به معناى خضوع و فرمانبردارى و اطاعت است، لذا در عبارت بالا امام عليه السّلام آن را در چهارمين مرحله قرار داده است. نخست ايمان و بعد يقين و بعد مرحله اخلاص فرا مى‌رسد و نتيجه آن اطاعت و فرمانبردارى حق است.

[2]. بقره، آيه 138.