شرح و تفسير قيام پيامبر در شرايط بسيار سخت‌

همان‌گونه كه در آغاز خطبه اشاره شد، امام عليه السّلام اين خطبه را- مانند بسيارى از خطبه‌هاى ديگر- با حمد و ثناى الهى شروع مى‌كند؛ ولى با تغييراتى تازه و تشبيهاتى نوين و روح‌پرور.

مى‌فرمايد: «حمد و ستايش مخصوص خداوندى است كه از آثار عظمت و جلال كبرياييش آن‌قدر آشكار ساخته كه ديده عقول را از شگفتى‌هاى قدرتش در حيرت فرو برده، و انديشه‌هاى بلند انسان‌ها را از شناخت كنه صفاتش بازداشته است»؛ (الحمد للّه الّذي أظهر من آثار سلطانه، و جلال كبريائه، ما حيّر مقل‌ [1] العقول من عجائب قدرته، و ردع خطرات هماهم‌ [2] النّفوس عن عرفان كنه صفته).

به راستى اگر كسى در جهان آفرينش از ذرات اتم گرفته تا منظومه‌هاى آسمانى و كهكشانها و از انواع گياهان و گلها و ميوه‌ها گرفته تا اقسام شگفت‌انگيز حيوانات، پرنده‌ها و درنده‌ها و ماهيان درياها و وحوش بيابانها و انواع عجيب حشرات و جانداران ذره‌بينى، دقت كند هرروز عجايب تازه و شگفتيهاى نوينى در آنها مى‌بيند و پيشرفت علم و دانش بشرى نيز هرروز پرده جديدى از اين شگفتيها را نشان مى‌دهد، به گونه‌اى كه انسان در قدرت آفريدگار حيران مى‌شود و روزبه‌روز اين حقيقت آشكارتر مى‌گردد كه او بالاتر از خيال و قياس و وهم ماست و بالاتر است از آنچه ديده‌ايم و خوانده‌ايم و نوشته‌ايم.

سپس امام عليه السّلام به سراغ اقرار به شهادتين مى‌رود؛ ولى هريك از آن دو را با تعبيراتى‌

[1]. «مقل» جمع «مقله» بر وزن «غرفه» به معناى قسمت دورى چشم اعم از سياهى و سفيدى است و در اينجا امام عليه السّلام عقل را تشبيه به انسانى كرده كه داراى چشمى است كه به اشياى شگفت‌انگيزى خيره شده و در آن حيران شده است.

[2]. «هماهم» جمع «همهمه» به معناى صداى آهسته يا صدايى است كه به گوش مى‌خورد اما معنا و مفهوم آن درك نمى‌شود.