مى‌آميزد و مى‌فرمايد: «خداوند را سپاس مى‌گوييم و ستايش مى‌كنيم بر توفيقى كه بر اطاعتش داده و حمايتى كه در جلوگيرى از معصيتش نموده، و از او مى‌خواهيم كه نعمتش را (بر ما) كامل و چنگ زدن به ريسمان محكمش را نصيب ما گرداند»؛ (نحمده على ما وفّق له من الطّاعة، و ذاد [1] عنه من المعصية، و نسأله لمنّته تماما، و بحبله اعتصاما).

از آنجا كه برترين افتخار انسان توفيق اطاعت و ترك معصيت است، امام عليه السّلام در كلام بالا بر اين دو تكيه مى‌كند و منظور از توفيق در اينجا فراهم كردن اسباب اطاعت و ترك معصيت است، زيرا خداوند به ما عقل و هوش داده، وجدان بيدار مرحمت كرده، پيامبران الهى را فرستاده و كتب آسمانى را نازل كرده كه تمام اينها ما را به طاعتش نزديك و از معصيتش دور گرداند و اگر اين اسباب وجود نداشت در گرداب گناه و ترك طاعت غوطه‌ور مى‌شديم، بنابراين سزاوار است همواره خدا را بر اين نعمتهاى بزرگ سپاس گوييم.

اما دعايى كه امام در دو جمله در ذيل اين حمد و ثنا آورده، يكى مربوط به تقاضاى تكميل نعمتها و ديگرى توفيق اعتصام به حبل اللّه است كه منظور از آن يا دين و آيين الهى است، آن‌گونه كه از آيه‌ «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعاً وَ لا تَفَرَّقُوا» [2] استفاده مى‌شود، و يا منظور قرآن مجيد است، آن‌گونه كه از حديث ثقلين برمى‌آيد كه مى‌فرمايد:

«كتاب اللّه حبل ممدود من السّماء الى الأرض» [3] و يا منظور، هردو است، زيرا در واقع تفاوتى باهم ندارند.

به يقين اگر اين توفيق الهى شامل حال ما گردد، كه نعمتهاى او در حق ما كامل و چنگ زدن ما به حبل اللّه، قوىّ شود، خوشبخت‌ترين انسان خواهيم بود.

[1]. «ذاد» از ريشه «ذود» بر وزن «ذوق» به معناى راندن و طرد كردن است.

[2]. آل عمران، آيه 103.

[3]. مجمع البيان، ذيل آيه 103، سوره آل عمران اين حديث را از ابو سعيد خدرى، از پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و اله نقل كرده است.