شرح و تفسير برنامه روزانه پرهيزكاران‌

امام عليه السّلام در اين بخش از خطبه به برنامه روزانه پرهيزكاران مى‌پردازد (در برابر بخش گذشته كه برنامه شبانه آنها را تشريح مى‌كرد) و در آغاز به پنج وصف از اوصاف آنها اشاره مى‌كند و مى‌فرمايد:

«پرهيزكاران به هنگام روز، دانشمندانى بردبار و نيكوكارانى باتقوا هستند. ترس و خوف (در برابر مسئوليتهاى الهى) بدنهاى آنها را همچون چوبه‌هاى تير، تراشيده و لاغر ساخته، آن‌گونه كه بينندگان (ناآگاه) آنها را بيمار مى‌پندارند در حالى كه هيچ بيمارى در وجودشان نيست و گوينده (بى‌خبر و غافل) مى‌گويند: آنها افكارشان به‌هم‌ريخته و بيمار دل‌اند، در حالى كه انديشه‌اى بس بزرگ با فكر آنان آميخته است (انديشه مسئوليت در برابر فرمانهاى الهى)»؛ (و أمّا النّهار فحلماء علماء، أبرار أتقياء. قد براهم‌ [1] الخوف بري القداح‌ [2] ينظر إليهم النّاظر فيحسبهم مرضى، و ما بالقوم من مرض؛ و يقول:

لقد خولطوا! [3]. و لقد خالطهم أمر عظيم!).

اوصاف پنج‌گانه‌اى كه امام عليه السّلام در برنامه روزانه پرهيزكاران بيان فرمود، نشانه روشنى بر اين حقيقت است كه پرهيزكارى مورد نظر، هرگز پرهيزگارى منفى و جداى از جامعه نيست، بلكه پرهيزگارى توأم با علم و دانش، مديريت و مسئوليت‌پذيرى و نيكوكارى و زندگى در دل جامعه است.

«حلماء» از ماده «حلم» به گفته راغب در اصل به معناى خويشتن‌دارى به هنگام غصب‌

[1]. «براهم» از ريشه «برى» بر وزن «سعى» به معناى تراشيدن قلم يا تير و يا هرچوبى است و در محل كلام به معناى لاغر ساختن است.

[2]. «قداح» جمع «قدح» بر وزن «قشر» به معناى چوبه تير است. پيش از آن‌كه آن را بتراشند و به پيكان نهند.

[3]. «خولطوا» از «خلط» به معناى مخلوط كردن گرفته شده و در اينجا به معناى درهم‌ريخته شدن فكر است كه در تعبيرات عوامانه مى‌گويند: فلان‌كس قاطى كرده است.