از خطبه‌هاى امام عليه السّلام است‌

كه در آن صفات و روحيات پرهيزكاران را شرح مى‌دهد.

(شأن ورود خطبه از اين قرار است كه) يكى از ياران امير مؤمنان على عليه السّلام به نام «همام» [1] كه مرد عابد و پرهيزكارى بود، به آن حضرت عرض كرد: اى امير مؤمنان! پرهيزكاران را برايم آنچنان وصف كن كه گويى آنها را با چشم مى‌نگرم. امام عليه السّلام در پاسخ او درنگ كرد و آن‌گاه فرمود: اى همام تقواى الهى پيشه‌ساز و نيكى كن كه خداوند با كسانى است كه تقوا پيشه كنند و كسانى كه نيكوكارند؛ ولى همام به اين مقدار قانع نشد (و توضيح بيشتر خواست و اصرار ورزيد) تا اينكه امام عليه السّلام تصميم گرفت صفات متقين را مشروحا براى او بازگو كند، پس حمد خداى را بجا آورد و ثنا نمود و بر پيامبرش صلى الله عليه و آله درود فرستاد. سپس فرمود.

خطبه در يك نگاه‌

از يك نگاه خطبه يك مطلب را دنبال مى‌كند و آن صفات پرهيزكاران است كه امام در حدود يك صد و ده صفت در اين خطبه براى پرهيزكاران بيان فرموده است؛ ولى اگر درست در جزئيات خطبه دقت كنيم مى‌بينيم كه اين صفات ناظر به ابعاد مختلفى از زندگى پرهيزكاران است.

بخشى از آن از صفات اخلاق فردى آنها سخن مى‌گويد.

[1]. «همّام» از ماده «هم» به معناى اراده و تصميم و گاه به معناى غم است و ناميدن افراد به اين نام به اين اميد است كه شخص صاحب اراده‌اى گردد. در اينكه «همّام» كيست، ميان شارحان نهج البلاغه گفت و گوست؛ ابن ابى الحديد معتزلى گويد: همّام بن شريح است، در حالى كه علامه مجلسى گويد اظهر اين است كه او همام بن عبادة بن خيثم باشد كه پسر برادر ربيع بن خيثم محسوب مى‌شود (معروف است كه ربيع بن خيثم، همان خواجه ربيع است كه نزديك شهر مشهد مدفون است).

به هرحال، او از شيعيان خاص امير مؤمنان و از عارفان و عابدان و زاهدان بود. (شرح ابن ابى الحديد، جلد 10، صفحه 134).