چون در گذشته صفات مختلفى از صفات مخلوقين نقل كرد، هرچند نتيجه آن را در عالى‌ترين وجه براى خدا اثبات نمود در اينجا نيز به مسئله تكلّم و سخن گفتن مى‌پردازد و مى‌فرمايد: «خدا با موسى سخن گفت؛ ولى نه مثل انسانها كه با زبان و دهان و تارهاى صوتى مخارج حروف را تنظيم كند و كلمات را به وجود آورده بلكه او امواج صوتى را در فضا آفريد و از اين طريق با موسى سخن گفت و موسى سخن خدا را از شش جهت مى‌شنيد كه اين خود از آيات عظيم پروردگار بود، بى‌آنكه نياز به جوارح و اعضاى صوتى داشته باشد».

ظاهر كلام امام عليه السّلام اين است كه آيات عظيم پروردگار همان شنيدن سخنان خداوند از شش جهت بود، چنان‌كه جمله‌هاى‌ «بلا جوارح و لا أدوات، و لا نطق و لا لهوات» نيز شاهد و گواه آن است.

احتمال ديگرى را جمعى از شارحان نهج البلاغه در اينجا داده‌اند كه منظور از آيات عظيم خداوند، معجزات نه‌گانه‌ [1] موسى بن عمران باشد؛ ولى اين احتمال بسيار بعيد به نظر مى‌رسد و با نظم كلام امام سازگار نيست مگر با تكلف و ارتكاب خلاف ظاهر.

البتّه اين احتمال وجود دارد كه منظور خصوص دو معجزه عصا و يد و بيضا باشد كه مقارن تكلّم با موسى به وى ارائه شد.

به‌هرحال اطلاق وصف ناطق، يا لافظ به خداوند صحيح نيست، زيرا اين دو لفظ اشاره به حركت زبان و مخارج حروف و تارهاى صوتى دارد كه خداوند از آن منزّه است؛ ولى اطلاق لفظ متكلّم بر خدا صحيح است، چون او ايجاد كلام مى‌كند و براى اينكه‌

- به آن زبان كوچك مى‌گويند، ولى در خطبه به نظر مى‌رسد به قرينه مجاورت به معناى حنجره باشد.

[1]. منظور از آيات نه‌گانه همان امورى است كه در قرآن مجيد در آيات مختلف به آن اشاره شده است و آن عبارت است از جراد (بلاى ملخ) قمّل (بلاى شپش) ضفادع (بلاى قورباغه‌ها) دم (رنگين شدن آب نيل به خون) طوفانهاى كوبنده و معجزه عصا، و يد و بيضا و قحطى شديد براى فرعونيان و آفات درختان ميوه.