چسبيدن شكمها به پشت، به هنگام روزه، مايه تواضع است و نيز پرداخت زكات، موجب صرف ثمرات زمين و غير آن براى نيازمندان و مستمندان مى‌گردد (و همه اين امور، بندگان را از آفت كبر و غرور بازمى‌دارد و به تواضع و فروتنى دعوت مى‌كند)»؛ (و لما في ذلك من تعفير [1] عتاق‌ [2] الوجوه بالتّراب تواضعا، و التصاق كرائم‌ [3] الجوارح بالأرض تصاغرا [4]، و لحوق البطون بالمتون‌ [5] من الصّيام تذلّلا؛ مع ما في الزّكاة من صرف ثمرات الأرض و غير ذلك إلى أهل المسكنة و الفقر).

به يقين آنچه در بالا آمد، بخشى از فلسفه‌هاى اين عبادات مهم اسلامى است، زيرا عبادات، فلسفه‌هاى مهمى دارد كه يكى از مهمترين آنها همان پرورش روح تواضع و فروتنى و مبارزه با كبر و غرور است. فلسفه نهى از فحشاء و منكر و معراج مؤمن بودن در نماز و نيز پرورش روح تقوا و اخلاص در سايه روزه و مبارزه با آفت اختلاف طبقاتى در زكات و غير اينها، غير قابل انكار است.

در ساير روايات اسلامى نيز اشارات روشنى به اين امور ديده مى‌شود. در حديثى از امام باقر عليه السّلام مى‌خوانيم كه خداوند به موسى بن عمران وحى كرد: آيا ميدانى چرا من تو را از ميان خلقم براى سخن گفتن با او برگزيدم؟ موسى عرض كرد: پروردگارا نمى‌دانم، فرمود: «يا موسى إنّي قلّبت عبادى ظهرا و بطنا فلم أجد أحدا أذلّ لي نفسا منك يا موسى إنّك إذا صلّيت وضعت خدّيك على التّراب؛ اى موسى من تمام بندگانم را زير و رو كردم احدى را مثل تو متواضع در برابر خود نديدم؛ اى موسى! هنگامى تو نماز

[1]. «تعفير» به معناى به خاك ماليدن است از «عفر» به معناى خاك و غبار است.

[2]. «عتاق» جمع «عتيق» شى‌ء پرارزش و گرانبهاست و به اشياى قديمى پرارزش، عتيقه مى‌گويند، و «عتاق الوجوه» اشاره به بخشهاى پرارزش صورت يعنى پيشانى است.

[3]. «كرائم» جمع «كريمه» يعنى گرانقدر، باارزش، شريف و بزرگوار.

[4]. «تصاغر» به معناى كوچكى كردن از ريشه «صغر» بر وزن «پسر» به معناى كوچكى شده است.

[5]. «متون» جمع «متن» به معناى پشت و گاه به معناى اصل مى‌آيد و در اينجا معناى اوّل مراد است.